YAYLA MAHALLESİ’NİN DÜNÜ VE BUGÜNÜ - II

GİRİŞ
Zonguldak Eski Valisi Ahmet Çınar'ın talimatları doğrultusunda T. C. Zonguldak Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü'nün ".......10.2017 Tarih / 45580298-051-07......" Tarih/Sayılı yazılarıyla Zonguldak Dedeman Otel'de 22 Kasım 2017 Çarşamba Günü (Saat:09:00 - 18:00) "Zonguldak İletişimde Değerler Haritası" konulu bir çalıştay düzenledi.
Vali Ahmet Çınar tarafından "Arkitera > KİVİ" adlı kuruluşun sahibi Ömer Yılmaz'ın koordinatör, Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi Dekanlığı Dekan Yardımcısı Doç. Dr. S. Zafer Şahin'in moderatör olarak görevlendirildiği bu etkinliğe iki yüz beş kişi çağırılarak, projeye konu olacak toplam on altı adet alt proje ve bunlarla ilgili komisyonlar oluşturulduktan sonra, değişik tarihlerde il merkezinde ve ilçelerde proje koordinatörü Ömer Yılmaz'ın başkanlığında "KİVİ" ve "ZOKEV" yetkililerinin organize ettiği "Odak Çalışma" adlı bir dizi toplantı (!) düzenlendi ⁽¹⁾.
Adı geçen çalıştayda "Zonguldak Valiliği 2023 Turizm Hedeflerine Doğru Zonguldak'ta Doğa ve Kültür Turizmi" başlığında belirlenen toplam on altı adet projeden "Zonguldak Limanı Rekreasyon Alanı" , "A Tipi Konukevi", "Fener Mahallesi" adlı projeler, resmi adı "Yayla Mahallesi" olan yöreyle ilgili çalışmalardı...

FRANSIZ MAHALLESİ > FENER MAHALLESİ > YAYLA MAHALLESİ
Söz konusu alanın yerleşim yeri olarak belirlenmesinden günümüze kadar geçen süre içerisinde "Fransız Mahallesi", "Fener Mahallesi", "Yayla Mahallesi" gibi üç farklı adla anılması; yörenin sahip oluğu "doğal", "tarihsel", "kültürel" değerlerinden kaynaklanmaktadır.
Doğal yapısı itibariyle "yayla" olarak kayda geçen, yüz yirmi altı ya da yüz yirmi üç yıllık tarihsel geçmişi ve bu tarihsel geçmiş içerisinde "sahip" ya da "sakin" konumunda olanların "yerleşim" ve "yaşam" kültürleri, yörenin sosyokültürel yapısını oluşturan temel değerler olup; yazımın konusu olan yerleşim kültürünün olmazsa olmazı da, dönem mimarisi özelliği taşıyan yapıların kültür mirası (ekinsel kalıt) anlamında korunmasıdır.
Kültürel miras anlamında korunması gereken bu mimari değerlerin bir bölümü "Société Ot-tomane D'Héralée (SOH)" adlı Fransız şirketi, bir bölümü de Cumhuriyet Dönemi'ne özellikle "Erken
Cumhuriyet Dönemi"ne ait taşınmazlardır⁽²⁾.

YÖREDEKİ KİMİ TAŞINMAZLARIN KÜLTÜR VARLIĞI OLARAK TESCİL EDİLMESİ: 1989, 2008, 2009, 2019
1989'da üç adet yapının (Teknik Ve Endüstri Meslek Lisesi-I, Teknik Ve Endüstri Meslek Lisesi-II, TTK Misafirhanesi) taşınmaz kültür varlığı olarak tescili ile "korumanın ilk adımı" atılmış; bunu sonraki yıllarda toplam sekiz adet mimari değerin ("TTK-A Tipi Konukevi. 2008", "TTK Müşavirlik Binası. 2008", "Rehabilitasyon Merkezi. 2008", "TTK Genel Müdür Lojmanı. 2008", "TTK Genel Müdür Yardımcısı Lojmanı. 2008", "Fener Kulesi ve Binası. 2009", "Şarjöman. 2009", "Liman Arkası Fener Tüneli. 2019) tescilleri izlemiştir⁽³⁾.

YAYLA MAHALLESİ KENTSEL VE III. DERECE DOĞAL SİT ALANI KARARI: 1996
Yörenin tarihsel ve kültürel dokusunu bozan uygulamalar yanında, kimi taşınmazların fiziksel yapılarına yapılan müdahaleler ve doğal dokuyu oluşturan ağaçların kesilerek eksilmesi karşısında umarsız kalan yerel yönetim, çözümü yörenin "sit alanı" olarak tescil edilmesinde bulmuş ve Yayla Mahallesi, Ankara Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nun; "Türkiye'nin ilk maden kenti olan Zonguldak'ın tarihinde önemli bir yer tutması, kentin sanayileşerek gelişmesine tanıklık etmesi bakımından simgesel bir değer taşıması, toplumumuzun belirli bir kesiminin sosyal, ekonomik ve kültürel yaşam biçiminin ayrıca insana verilen değer ile kişiler arası ilişkilerin mekana nasıl yansıdığının somut belgelerini oluşturan kentsel alan olması, yoğunluk yapı ve açık alan kullanımı bakımından günümüze ve geleceğe ışık tutacak düzeyde kentsel alan tasarımı ile örnek bir yerleşim yeri olması nedeni ile 'kentsel sit' ayrıca; söz konusu alanda kent silüetini etkileyen imajına olumlu katkıda bulunan ve ekolojik dengeyi sağlayan gurup, dizi ve tek ağaçların bulunması nedeniyle 'doğal sit' alanı ilan edilmiştir" içerikli "tanımı" kapsamında 13.05.21996/4596 Tarih/Sayılı kararlarıyla "Kentsel
ve III. Derece Doğal Sit Alanı⁽³⁾" olarak kabul edilmiştir.
Genelinde "Zonguldak" özelinde "Fransız Mahallesi", "Fener Mahallesi", "Yayla Mahallesi" adlarını kullanarak ahkam kesen bilumum muhteremler, konuyla ilgili laflamalara geçmeden önce, bu kararı en az üç kere okuması gerekir, düşüncendeyim...
Çünkü "Yayla Mahallesi Kentsel ve III. Derece Doğal Sit Alanı Kararı", Zonguldak'ın ilk ve tek kentsel alanı kararı olup; bu karar, Zonguldak Taşkömürü Havzası sınırları içerisinde olan Kılıç, Üzülmez, Kilimli, Gelik, Kandilli üretim bölgelerindeki mahallelerin de korunması⁽⁴⁾ için örnek olacak resmi bir belgedir.

YAYLA MAHALLESİ KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI: 2000
Kültür varlığı olarak tescil edilen tek yapı ölçeğindeki taşınmazlarla kentsel ve doğal sit olarak belirlenen alan hakkında ilgili kurul kararlarının gereği, yerine getirilmezken; Zonguldak Belediyesi'nin girişimleriyle yaptırılan "Yayla Mahallesi Koruma Amaçlı İmar Planı", Belediye Meclisi'nin 04.02.2000/1-9 Tarih/Sayılı kararıyla kabul edilip, Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 24.03.2000 /6633 Tarih/Sayılı kararıyla⁽⁵⁾ "onanmış" olmasına karşın; aradan geçen yirmi yıllık süre içerisinde Yayla Mahallesi Koruma Amaçlı İmar Planı'nda belirtilen kararlar ve bu kararların (plan kararları) uygulamasıyla ilgili çalışmalar yanında, planda yer alan önerilerle ilgili olarak yapılan başvuruların içeriği hala yerel kamuoyunun bilgisi dışındadır...
Oysa ki yörenin doğal, tarihsel ve kültürel değerlerini sürdürebilirlik ilkeleri temelinde geleceğe aktarmayı hedefleyen bir düzenleme olan "Koruma Amaçlı İmar Planı" hakkında, yörenin sahipleri ve yörenin sakinleri ile kamuoyunun bilgilendirilmesi "katılımcı planlama" anlayışının gereğidir.

FENER MAHALLESİ PROJESİ, PROJE RAPORU, ARKİTERA > KİVİ, ZOKEV: 2018
Projeyi kaleme alanların dilinde Fener Mahallesi olarak tanımlanan yöreye ait proje raporunda⁽⁶⁾ belirtilenler, Fener Mahallesi ile doğrudan ilgisi olmayan açıklamalardır⁽⁷⁾.
Resmi adı "Yayla Mahallesi" olan bu yerleşim biriminde toplam on bir adet mimari değer (1989:3, 2008:5, 2009:2,2019:1) taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş; yörenin önemli bir bölümü 1996'da, "Kentsel Sit ve III. Derece Doğal Sit Alanı" kararıyla kısmi anlamda koruma altına alınmış; 2000 yılında da adı geçen alan için "Yayla Mahallesi Koruma Amaçlı İmar Planı" yapılmıştır.
Uygulama için çok önemli olan bu kararlar, yörenin korunmasıyla ilgili yönetsel anlamda kamu kökenli düzenlemeler olmasına karşın; konuyla ilgili olarak; bütüncül anlayış temelinde organize bir çalışma yapılamamış ve kaleme alınan proje önerilerinde/projelerde "koruma" konusunda alınacak önlemler ve önerilerle ilgili olarak açıklamalara yer verilmediği gibi yöre sahiplerinin ve sakinlerinin görüşleri de alınmamıştır.
Raporun giriş bölümündeki açıklamalarda belirtilen yeraltı madenciliği ve bu iş kolunun üretim kültürü ile ilgili araç-gereç ve tesislerin bulunduğu alan Yayla Mahallesi olmayıp, üretim ocaklarının bulunduğu yöreler olup; üretimi gerçekleştiren maden işçilerinin barındığı, yerleştiği mekanlar da üretim ocaklarının yakın çevresindedir.
Dolayısıyla "Yayla Mahallesi", ilk kuruluşundan günümüze kadar uzanan süreç içerisinde maden işçiler için değil, kömür işletmelerinde bürokrat ve teknokrat olarak çalışanlar için planlanarak imara açılmış özel bir yerleşim birimidir.

TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU (TTK) VE TÜRKİYE GENÇLİK VAKFI (TÜGVA): 2018
TTK Genel Müdürü Kazım Eroğlu'nun Yayla Mahallesi ile olarak 27.06.2018 günü yaptığı açıklama⁽⁸⁾ üzerine CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz⁽⁸⁾, olayı TTK Genel Müdürü Kazım Eroğlu ile görüştüğünü karardan vazgeçilmesi gerektiğini belirterek, kamuoyunu bilgilendirmesine karşın; soruna dönüşen olayın aydınlatılması anlamında organize bir çalışma yapılmadı.

DOĞAL DEĞERLER VE DOĞAL SİT ALANLARI İLE YETKİLİ KURUMLAR
Geçmişte Kültür Bakanlığı > Kültür Ve Turizm Bakanlığı'nın görev ve sorumluluk alanında olan doğal değerler ve doğal sit alanlarıyla ilgili iş ve işlemler "04.07.2011/644" ve"17.08.2011/648" Tarih/Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler⁽¹⁰⁾ ile Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı'na bağlanarak oluşturulan "Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonları''na devredilmesi sonucu, doğal sit alanları "Doğal Sit - Nitelikli Doğal Koruma Alanı" ve "Doğal Sit - Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı" olarak iki farklı statüde ulamlanmıştır.

FENER MAHALLESİ DOĞAL SİT-SÜRDÜRÜLEBİLİR KORUMA VE KONTROLLÜ KULLANIM ALANI
Zonguldak ili, Merkez ilçesi, Fener Mahallesi Doğal Sit Alanı, Bakanlık Makamının 05.01.2021 tarihli ve 15009 sayılı OLUR'u ile "Doğal Sit - Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı" olarak tescil edilmiş, tescil edilmesine edilmiş; ama, "Doğal Sit - Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı" hakkında bilgilendirme amaçlı bir çalışma yapılmamıştır.
Söz konusu alanın yeni statüsü "Korunan Alanların Tespit, Tescil Ve Onayına İlişkin Usul Ve Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik'te⁽¹¹⁾: "Sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanları; barındırdığı siluet, jeolojik ve ekolojik değerlerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla alanın potansiyeli ve kullanım özellikleri göz önünde bulundurularak, kesin korunacak hassas alan ve nitelikli doğal koruma alanlarında izin verilen faaliyetlere ek olarak doğal ve kültürel bakımdan uyumlu düşük yoğunlukta faaliyetler, entegre tesis, turizm ve yerleşimlere izin veren alanlardır." hükmüyle belirtilmiştir.
Bu karardan sonra Yayla Mahallesi'nde yapılacak düzenlemeler söz konusu Yönetmelik hükümlerine göre yapılacaktır.
Yazım, bir gazetede ayrılan "köşe yazısı alan sınırını" aştığı için devamını daha sonra yazacağımı belirterek, "iyi okumalar" dilerim.

--------------------------

DİPNOTLAR

⁽¹⁾ Eski Zonguldak İl Turizm Müdürü ve ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi olarak toplantıya çağırıldım; ama, oluşturulan komisyonlarda İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü ve ZOKEV yetkililerinden oluşan sekreterya tarafından komisyonlarda görev verilmeyince, toplantıyı terk ettim.
⁽²⁾ Yayla Mahallesi'nin Dünü Ve Bugünü - Raif Tokel - Çekül Vakfı Temsilcisi, Pusula Gazetesi, 18.03.2019
⁽³⁾ Adı "Zonguldak Kültür Envanteri. 2010" olan; ama, kurul kararlarının kötü kopyası bir yayın.
⁽⁴⁾ T.T.K .Genel Müdürlüğü'ne Ait Terk Edilen / Kullanılmayan Bazı Yapıların Değerlendirilmesine İlişkin Öneriler, Raif Tokel. 2002"
⁽⁵⁾ Zonguldak Belediyesi ve Karabük Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi/Arşiv Kayıtları
⁽⁶⁾ "Zonguldak kenti kömür-emek üzerine gelişen bir kimlik ifade eder. Ancak bu kimlik kendine kentin gündelik yaşantısında yer bulamamıştır. Yeryüzündeki var olan durum ve yer altında oluşan kültür ve bunun beraberinde getirdiği kimlik birbirleri arasında bağlantı kuramamıştır. Bu kimlik araştırma-sorgulama sonucunda yapma yöntemi olarak benimsenen kazma (bir şeyler eklemek yerine çıkarmak); belirlenen programlar dahilinde yeraltı, yerüstü ve bunların sürekliliğinde oluşan ara mekanlara referans veren 3. Tip bir topografik durumdur. Kazma eylemi tasarımın var oluşunun çıkış noktası iken, tasarım yer üstünde vücut bulduğu yerlerde boşluğun üretim biçimini tekrardan tanımlar. Bu durum; bir ağ gibi kentin ve kent dokusunun içine yayılır. Kentin farklı yerlerinde farklı eylemlere yönelik kendini tekrar üretir. Bu yüzden tasarım kendine yer üstüne de yer altı mekan-hacim üretim biçimleri üzerinden kurgular, kendini 3.tip kendini ve çevresini kendi prensipleri çevresinde üreten ve düzenleyen bir topografya olarak tanımlar. Tasarım; kentsel düzenin oluşturduğu yapma biçimleri ve tasarım dillerini reddederek; bilindik mekanları yeniden yorumlayan ve bilindik eylem-mekan ilişkilerini yeniden üreten deneysel bir çalışmadır. Proje Raporu - Nilüfer Karakoç, KİVİ Stratejik Planlama A.Ş. İstanbul
⁽⁷⁾ "Proje Raporu"nda: Sit alanı sınırları içerisindeki doğal, tarihsel, kültürel değerlerin dökümü ve var olan durumları; bu değerlere yapılan müdahalelerle alanı bozan düzenlemeler belirlenmediği gibi döküme yani kültür envantere dayalı "Yol Haritası"na da, yer verilmemiştir.
^{(8) "}Fener Mahallesi'nin kurumumuza ait olan 230 metrekarelik bir alan var. Bu gezi yolu olarak kullanılan tünelin çıkışında kalan alan oluyor. TÜGVA buraya teklif verdiler. Bahsi geçen 230 metrekarelik alan daha önce de ihaleye çıkmıştı ancak alıcı olmamıştı. Kazım Eroğlu, TTK Genel Müdürü", Pusula Gazetesi, 27.06.2018
⁽⁹⁾ TÜGVA Fenere' Kondu, Cumhuriyet Gazetesi, 11.07.2018 (TÜGVA / Türkiye Gençlik Vakfı 2014 yılında "Gençliğin Geleceği, Geleceğin Gençliği" savsözüyle kurulan Bilal Erdoğan'ın Yüksek İstişare Kurulu üyesi olduğu gençlik ve öğrenci vakfı)
⁽¹⁰⁾ Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), csb.gov.tr > ÇŞB Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü > tvk.csb.gov
⁽¹¹⁾ 16.03.2020/31070 Tarih/Saylı Resmi Gazete, csb.gov.tr. > tvk.csb.gov