"ZONGULDAK'IN DEĞERLERİ BULUŞUYOR"
ÇALIŞTAYININ DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ - 1
Raif TOKEL - ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi
Zonguldak Dernekleri Federasyonu (ZONDEF), Zonguldak Sanayici ve İş Adamları Derneği (ZONSİAD), Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA), Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 10.01.2018 günü Bülent Ecevit Üniversitesi (BEÜ) Sezai Karakoç Kültür Merkezi'nde düzenlenen "Zonguldak'ın Gelecek Vizyonu, Zonguldak'ın Değerleri Buluşuyor" adlı çalıştayı gerçekleştirenlere, emeği geçenlere, konuşmaları ve sunumlarıyla katkı verenlere teşekkür ederim.
Bu çalıştayda gördüğüm eğitim-öğretim (Türk Dili ve Edebiyatı) ve iş yaşamımla (öğretmen, İl Turizm Müdürü, İl Kültür ve Turizm Müdürü) doğrudan ilgisi olduğu için "kültür, sanat ve turizm" konularını dile getiren Sayın Cihat Alagöz'ün sunumuyla Valimiz Sayın Ahmet Çınar'ın konuşmalarını daha bir dikkatle dinledim.
Sayın Cihat Alagöz'ün "Zonguldak'ta adrenalin turizmi" önerisine, katkı anlamında daha sonra değineceğimi belirterek, Valimiz Sayın Ahmet Çınar'ın sanatla ilgili sözlerine dikkatlerinizi çekmek istiyorum. Aslında dikkatle dinlenilmesinin işaretini, konuşmalarının son bölümcesinde "sanat" sözcüğünü alt başlık olarak dillendirmesiyle bizzat kendileri vermişti...
"Türk halkının sanattan uzaklaştırıldığını, sanatsız bir yaşamın düşünülemeyeceğini" vurgulayan Sayın Ahmet Çınar, "Muhafazakar milletimiz sanattan bir şekilde uzaklaştırıldı. Toplum olarak yeniden sanata yönelmemiz gerekiyor. Çünkü insan, doğa, kainat bir sanat eseridir" sözlerinde de "insan, doğa, kainat" arasındaki tılsımlı ilişkiyi "sanat" kavramıyla açıklıyor.
Bu konuda "toplum olarak yeniden sanata yönelmemiz gerekiyor" ana düşüncesi temelinde yeni bir sayfa açmanın önemini vurgulayan Sayın Valimize şükranlarımı sunarken; ilimizde "bir varmış, bir yokmuş; evvel zaman içinde, kalbur saman içinde; az gittik, uz gittik" gibi masal tekerlemesine, örnek olacak adları ve uygulamaları kısaca anmadan geçemeyeceğim.
Sanatla özdeşleşen "yaratmak" ve "üretmek" eylemlerinin dinsel ve uhrevi yönü hakkında konuşacak, yazacak kadar bilgi derinliğim olmadığı için bu sözcüklerin dünyevi içeriği konusunda öğrendiklerimi, yaşadıklarımı (tanık ve muhatap olduklarımı) ve düşleyip düşleyip düşünce projesi formatında yazıya döktüklerimden söz edeceğim.
Öğrencilik yıllarımızda önce "beş güzel sanat" sözüyle formüle edilen "sanat" kavramına daha sonraki yıllarda sinemanın da eklenmesiyle; sanat adına sunulan yapıtların hedef kitlesi genişletilmesine karşın, "güzel sanat" sözü unutulduğu gibi sinemalar da birer birer kapatıldı, sinema salonu adlı yapılar yıkıldı.
Mülkiyeti Zonguldak Belediyesi'ne ait olan yaklaşık seksen yıllık Belediye Sineması'nın(1) da, kapısına kilit vuruldu; yapının dış cephesinin özgünlüğünü değiştirmek yani allayıp pullamak hizmet ve marifet sayıldı...
"Karaelmas" sözcüğüyle başlayan Orhan Veli'nin dizeleriyle devam eden ve maden işçisine ağıtlar yakıp, protest sözler içeren ezgilerle süren muhabbetlerde madencilik üretim kültürünü oluşturan;
- "Araç-gereç, donanım, tesis gibi değerlerin taşınmaz kültür varlığı olarak tescili" ile "taşınır nitelikteki objelerinin müze(2) ortamında sergilenmesi" yıllarca dillendirilmedi;
- "Emeğin başkenti" sözüyle taçlandırılan kentimiz, ancak 2016 yılında "Maden Müzesi"ne kavuştu...
Bu kültüre ait miras (ekinsel kalıt) olabilecek "belge" ve "anı" niteliği taşıyan yapılar "bu mu tarihi eser?" salvoları ve "kentin önünü açtık" sloganları ile birer birer yıkıldı.
Sonra arkalarından "vandalizm", "vahşet", "barbarlık" sözlerini içeren yazılarla "muhalif olma rolü" oynandı!...
"Atatürk" ve "Cumhuriyet" sözcüklerinin öne çıktığı günlerde "Cumhuriyetin ilk kenti" sözü dillendirildi; ama, "Cumhuriyet" ile özdeşleşen ve mimarlık tarihimizde "1. Ulusal Mimarlık Akımı" ve "Erken Cumhuriyet" dönemlerine ait ne kadar yapı varsa, tümü "yer ile yeksan" edildi.
İşe "Cumhuriyet" yönetiminin resmi yapısı olan "Zonguldak Hükümet Konağı" yıkılarak başlandı; "Zonguldak Sahil Sıhhiye Merkezi (Zonguldak Sahil Sıhhıye Müdürlüğü)", "Zonguldak Kılburnu İskelesi", "EKİ/TTK Üzülmez Kok Kömürü (Sömikok) ve Antrasit Fabrikası", "Zonguldak Merkez Ortaokulu", "Zonguldak Gazi Mustafa Kemal İlkokulu", "Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesi Müdür Lojmanı", "Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesi Öğrencileri Yatı Yurdu" ve "Zonguldak Gümrük Müdürlüğü" adlı yapılar ortadan kaldırılarak; yıkma ve yok etme eylemi sürdürüldü...
Muallim Mimar Ahmed Kemaleddin, Theodor Jost, C.Christoph Lörcher, Mithat Akif Bey, Abidin Mortaş, Zeki Sayar, Hüseyin Fehmi İmer, Ahmet Naim Çıladır, Nahit Sıtkı Örük, Seyfi Arkan, Sabiha Rüştü Bozcalı, Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu, İsmail Habib Sevük, Sadrettin Enver, Ahmet Ali Özeken, Sabahattin Batur, Mahmut Karamahmutoğlu, Emin Halid Onad, Mübeccel Kıray, Mehmet Seyda, Osman Zeki Oral, Egemen Berköz, Ünal Cimit, Tankut Öktem, Vedat Can, Metin Acar, Sina Çıladır Metin Yurdanur gibi yapıtlarıyla Zonguldak'ın kültür ve sanat tarihine imza atan kişilikler anılmaz oldu.
Sözü daha fazla uzatmadan yazımı Zonguldak'a emeği geçen bir ilkten "endüstri üretimini ve endüstriyel amaçlı kullanımları çizen ilk kadın ressam Sabiha Rüştü Bozcalı'dan" söz ederek noktalayacağım.
Aynı zamanda 'ilk profesyonel kadın illüstratör (3)" ve "ilk profesyonel kadın grafik tasarımcısı" da olan Bozcalı, 1938-1940 yıllarında "Yurt Gezileri Programı(4)" kapsamında Zonguldak'a gelerek "Kozlu İncir Harmanı Termik Elektrik Santralı", "Kozlu İncir Harmanı Asansörü", "Türk Antrasit/Sömikok ve Briket Kömür Fabrikası" adlı tesislerin yanında "skip ve skip nakliyatı, asansör, varagel" gibi endüstriyel amaçlı kullanımların(5) resimlerini çizmiş, resimlerini yapmış bir sanatçı olduğunu belirterek, bu bilgileri;
- "Kulaktan dolma bilgilerle endüstri mirasını dillendirenlerin"; "müze hakkında bırakın sunulmuş bir projesi, müze konulu bir adet köşe yazısı dahi olmayan müzecilerin"; "kültür-sanat hakkında ahkam kesen bilumum muhteremlerin" derin bilgilerine (!) sunarım...
------------------------------------------------------------------------------------------
DİPNOTLAR:
(1) Dünden Bugüne Zonguldak Halkevi Adlı Yapı Hakkında, Raif TOKEL-ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi, Zonguldak.2016
(2) Yaşayan Madencilik Müzesi Projesi, Raif TOKEL-İl Turizm Müdürü, Zonguldak,1998
(3) İllüstratör: İllüstrasyon yapan/çizen sanatçı. Resimlerle bezeme yapan sanatçı.
İllüstrasyon: Bir gazetenin, derginin, kitabın içinde yer alan bir metinle ilgili, onu açıklayan, somutlaştıran, süsleyen resim, desen.
(4) Yurt Gezileri Programı: Cumhuriyet döneminde topluma, resim, heykel gibi plastik sanatları tanıtmak, sevdirmek ve öğretmek amacıyla devlet tarafından düzenlen organize sanat-sanatçı turlarının adı.
(5) Antrasit: Yanma değeri yüksek olan is bırakmayan az konu çıkaran kömür türü
Briket Kömür: Kırık ve toz halindeki kömür parçalarının, parçacıklarının katkı maddeleriyle sıkıştırılmasıyla elde edilen kömür.
Sömikok: Taşkömürünün kok fırınlarında çok yüksek ısıda damıtılması sonunda elde edilen antrasit ayarında kömür, kok kömürü.
Skip: İhraç kuyusunda cevher veya taş taşımada kullanılan ve malzemenin içine doldurulup taşındığı özel kova.
Skip Nakliyatı: Maden veya kayacın dökme olarak dik ve yarı dik kuyulardan skip denilen kova veya kafeslerle taşınması.
Varagel: Eğimli olan ve katları birbirine bağlayan, yer çekiminden yararlanılarak dolu vagonları aşağıya, boş vagonları da yukarıya çekmeye yarayan, nakliyat yolu. Eğimli yolda veya kuyuda yerçekiminden yararlanılarak yapılan ulaşım hattı.
KAYNAKLAR:
- Maden Terimleri Sözlüğü - Eti Maden www.etimaden.gov.tr/m/page/dijital
- "Türk Antrasit (Sömikok) ve Briket Kömür Fabrikası - Raif TOKEL, Zonguldak.2017
-"Türk Antrasit (Sömikok) ve Briket Kömür Fabrikası Bacası'nın Endsüstri Mirası Olarak Değerlendirilmesi - Raif TOKEL, Zonguldak.2017
- "www.saltonline.org/SALT, Araştırma, SALT Galata saltonline.org/tr/books
İletişim: Raif TOKEL,Telefon: 0 533 749 81 49, e-ileti: [email protected]
