Siz hiç Zonguldak sokaklarında Fransız askerleri gördünüz mü?
Onlar gördü!...
Onlar, 10 yıl öncesine kadar Fransız askerlerini Zonguldakın köşe bucağında gördü
Onlar, madenlerde nöbet tutan Fransız askerlerini gördü
Onlar, canı pahasına çıkardıkları maden kömürünü, Fransız, Alman, Belçika ve İtalyan gemilerinin kendi limanlarından taşıdıklarını gördü
Onlar, kazanımların, büyük bedeller ödeyerek sahip olunduğunu çok iyi biliyorlar
Onlar, özgürlüğün kıymetini çok iyi biliyorlar
Onlar, açlığın, yokluğun ne demek olduğunu çok iyi biliyorlar
Onlar, kurtuluş savaşını yaşadı, gördü
Onlar, Cumhuriyetin ne bedellerle kazanıldığını gördü
Onlar kim mi? Onlar, on yıl önce kurdukları Cumhuriyetin 10uncu yılını, yazdıkları 10. Yıl Marşıyla beraber, 29 Ekim 1933 tarihinde coşkuyla kutlayan Zonguldaklılar
10.YIL MARŞI VE ZONGULDAK
Cumhuriyetin kuruluşunun 10.yılı için yazılan ve bestelenen, 10.Yıl Marşı her biri geniş anlam yüklü dizelerden oluşuyor. Başta, Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan dizesiyle birlikte bazı dizelerin de Zonguldak için ayrı bir önemi var, Behçet Kemal Çağlar ve Faruk Nafiz Çamlıbel tarafından yazılan şiir, Cemal Reşit Rey tarafından bestelendi. Yazarlardan Behçet Kemal Çağların eğitim ve iş hayatının bir bölümü Zonguldakta geçmiştir. Zonguldak, Cumhuriyetin ilk ili ve maden sanayisi, madenlere bağlı ağır sanayi tesislerinin bulunduğu pilot bölge olması sebebiyle Cumhuriyet döneminin, Türkiyeye bilim adamı ve sanatçı yetiştiren illerinden birisidir. 10.Yıl Marşının mısralarında şair Behçet Kemal Çağların Zonguldakta yaşadığı dönemin izlerini taşımaktadır.
BEHÇET KEMAL ÇAĞLAR VE ZONGULDAK
10. Yıl Marşının yazarlarından Behçet Kemal Çağlar 1908 yılında, babasının memuriyeti dolayısıyla bulundukları Erzincanın Tepecik köyünde dünyaya gelmiştir. Türk edebiyatının en etkili şiir yazarlarından biridir. 1913 yılında Boluda İmaret Okuluna başlamıştır. Kendisindeki şiir merakı ilkokul yıllarında başlamıştır. İlkokula 1915 yılında Numune Mektebinde başlamıştır. 1916 yılında babasının tayini çıktığı için birkaç ay kadar Kudüste kalmıştır. Kudüs dönüşü babasının memleketi olan Kayseriye dönmüş ve ilk, orta ve lise eğitimini burada tamamlamıştır.
1925 yılında, Maden mühendis mektebine imtihanla girmiş, yüksek tahsil için Zonguldaka gelmiştir. Başarılı bir öğrenci olup, 1929 yılında Zonguldak Maden Mühendis Mektebinden birincilikle mezun olmuştur. Okulun kuruluşundan sonra ikinci dönem mezunlarındandır (Okul daha sonra iki dönem mezun vermiş ve kapatılmıştır). Birincilikle bitirdiği Maden Mektebi o yıl 12 öğrenci mezun vermiştir, eski müessese müdürü İhsan Soyak, eski milletvekilleri Rauf Alpsoylu, Naim Kromer ve Cemal Kıpçak ile sıra arkadaşlığı yapmıştır. Bu kadro Zonguldak tarihini şekillendiren çekirdek kadrodan bir bölümünü oluşturmaktadır.
Aynı arkadaş gurubu, okul sonrası Türk Yüksek Maden Mühendisleri Cemiyeti adı altında Cumhuriyetin ilk maden mühendisleri derneğini Zonguldakta kurmuşlardır. Cemiyet, 1930da Maden Mektebi binasında yapılan toplantıyla, Behçet Oktay ve maden mektebi mezunları İhsan Soyak, Bahri Savaşkan, Zeki Yerdelen ve Behçet Kemal Çağların da bulunduğu kadroyla şekillenmiştir.. Cemiyetin ilk başkanı Nevzat Yerdeldir. Behçet Kemal Çağlar cemiyetin kurulma çalışmalara destek verdiği gibi. MADEN adlı dergiyi cemiyetin isteğiyle kendisi hazırlamıştır.
Zonguldakta kaldığı yıllar yeni Türkiyeninde atılım yıllarıdır. Zonguldak sanayisinin gelişimi dışında yeni açılan Halkevi binasının da şehre kazandırdığı eğitim, kültür ve sanat faaliyetlerini gözlemlemiş, yurt genelinde başlatılan 8000kmlik demiryolu ağı oluşturma çalışmalarının Zonguldak ayağını bizzat izleyerek Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan çağrışımını, Faruk Nafiz Çamlıbelle birlikte 10.Yıl Marşının bazı dizelerini yaşadığı Zonguldaktan ilham alarak kaleme almıştır
Daha sonra Maden Tarama Enstitüsü´nde mühendis olarak göreve başlamış. Halk evlerinin açılışında sahnelediği ve oynadığı oyunu ´´ Ergenekon ´´ adlı piyesi ses getirmiştir. Halkevleri müfettişliği de yapmış. Bu vesile ile yurdun her tarafını dolaşma imkanını bulmuştur. TBMM´de Erzincan milletvekili görevinde de bulunan şair. Atatürk´ün devrimlerinden ödün verildiği gerekçesiyle, istifa etmiştir.Daha sonra Robert Kolej´de öğretmenlik, Kurucu Meclis Üyeliği, TRT Yönetim Kurulu Başkanlığı, Akbank Neşriyat Müdürlüğü, TRT Program Uzmanlığı görevlerinde bulunan şairin. Hayat, Varlık, Yedigün,Ülkü, Yücel, Millet, Şadırvan ve Türk Dili dergilerinde şiirlerini yayımlamış. 1969 yılında aramızdan ayrılmıştır...
10.YIL KUTLAMALARI
29 Ekim 1923te Cumhuriyetin ilanıyla yeni Türk devletinin siyasal rejiminin adı konulmasına rağmen bu günün bayram olarak kutlanmasına iki yıl sonra başlanmıştır. 8 Şubat 1925 tarihli TBMM oturumundan sonra alınan kararla birlikte 29 Ekim tarihi, Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edilerek tüm yurtta ve elçiliklerde kutlanmaya başlanmıştır. Kutlamalar içerisinde özellikle Cumhuriyetin onuncu yıl kutlamaları pek çok açıdan önem taşır. Kutlamalar aracılığıyla geçen on yıl içerisinde Türkiye Cumhuriyetinin çağdaş bir devlet olma yolunda attığı önemli adımların tüm yurtta idrak edilmesi ve bu başarıların tüm dünyaya duyurulması isteği bu kutlamalara ayrı bir anlam kazandırmıştır.
10.YIL KUTLAMALARI VE ZONGULDAK
Zonguldakta Cumhuriyetin kuruluşunun onuncu yıl dönümü kutlama komitesi belli aralıklarla Vali Halit Aksoy başkanlığında toplanmıştır. Kutlama günü yaklaştıkça Zonguldaktaki toplantılar sıklaşmış ve hafta içinde de iki defa toplanılmıştır. Yüksek komisyondan gelen yazı ve talimatnameler ışığında yapılacak hazırlıklar görüşülmüş ve hayata geçirilmiştir.
Bu tarihi şenliğin fotoğraflarını çekme görevini Foto Baysal Stüdyosu üslenmiştir. Çektiği onuncu yıl kutlama fotoğraflarını, Ulus Gazetesine yollayan ve ertesi gün bütün yurtta haber olmasına olanak sağlayan, bu yüzden henüz 13 yaşında kendisine basın kartı kazandıran gazeteci de, Nazım Baysalın oğlu Kemal Baysal olmuştur. (Bkz. Foto Baysalın Objektifinden Zonguldak). Foto Baysalın fotoğrafları Zonguldakta 10.yıl kutlamalarının arşivlenmesinde önemli rol oynamıştır.
Zonguldakta onuncu yıl kutlamaları 29, 30, 31 Ekim 1933 tarihlerinde (Pazar, Pazartesi, Salı) büyük bir sevinçle kutlanmıştır. Bu kutlama programı kapsamında iskele başından Ankara Köprüsüne kadar Gazipaşa Caddesi baştanbaşa defne yaprakları, resim, yazı ve levhalarla donatılmıştır. Zonguldakın yeni halkevi binasının önünde ve Cumhuriyet Meydanının sonunda birer tak kurulmuştur. Zonguldak-Kozlu yolunun birinci kilometresinde bir tak konulmuştur..
Bayram günlerinde resmi ve özel daireler, okullar ve evler defne ve bayraklarla donatılarak gece elektrikle aydınlatılmıştır. Yeni ve eski halkevleri ile hükümet binası arasında bulunan yere Cumhuriyet Meydanı adı verilmiş ve kutlamalar burada yapılmıştır.
Cumhuriyet Meydanının ortasında yapılan beton kule üzerindeki bronz levhaya Zonguldak, Cumhuriyetin onuncu yıl dönümünü candan coşkunlukla bu meydanda kutladı ibaresi yazılmıştır.
Bayramın birinci günü saat 08.00dan 10.00a kadar Parti ve Halkevlerinde halka, köylüye, işçilere yakalarına takacakları bayraklar dağıtılmıştır. Vali Halit Bey vilayette bulunan Fransız, İtalyan ve Belçika konsoloslarını saat 09.30dan 10.00a kadar kabul etmiştir. Ordu mensupları, harp malulleri, ihtiyat zabitleri, izciler, okullar, sporcular, cemiyetler, halk, maden işçileri ve köyüler saat 10.00a kadar Cumhuriyet Meydanına gelerek protokol sırasına uygun olarak yerlerini almıştır.
Saat 13.00da Halkevi tarafından Cumhuriyet Bayramı şerefine köylü ve maden işçisinden 20.000 kişiye öğle yemeği verilmiştir.
Cumhuriyet Meydanı halk kürsüsünde saat 16.00daVali Halit Aksoy konuşma yapmış ve daha sonra toprak alma merasimi yapılmıştır. Vali Halit Bey, CHP ve Zonguldak Halkevi Başkanı Mithat Akif Bey, Belediye Başkanı Hayri Bey, Halkevi Müdürü Ziya Bey, orta okulun son sınıfından en büyük kız öğrenci Melahat Hanım ile en büyük erkek öğrenci Esat Bey ile şehit çocuğu Emin Beyin katılımıyla Cumhuriyet Meydanından birer avuç toprak alınmış ve bu toprak sağlam bir pakete konularak Ankaraya gönderilmek üzere mühürlenmiştir. Paket kazalardan gelecek paketlerle birlikte daha sonra Ankaraya gönderilecektir. Toprak alma töreninden sonra Maden Genel Müdürü Reşit Osman Bey tarafından bir konuşma yapılmıştır.
Saat 20.30da en önde Zonguldak Halkevi Bandosu olmak üzere Halkevi izcileri, mektep izcileri ve halk kitleleri Cumhuriyetin onuncu yıl marşını söyleyerek, Cumhuriyet Meydanından Gazi Caddesini takip ederek Soğuksu bölgesine ve buradan dönülerek demir köprüden ve Uzun Mehmet yolundan limana geçilmiş, oradan Maden Meslek Mektebine gidilmiştir.
Bayram kutlamaları şenlik havası içerisinde devam ederken 29 Ekim akşamı saat 21.00da Cumhuriyet şerefine CHP tarafından Zonguldak Halkevi salonunda büyük bir balo verilmiştir. Parti bayrağını (6 ok) temsil eden 6 kız ve 6 erkek çocuğunun Cumhuriyet Marşını söylemesiyle balo açılmıştır. Gece saat 23.00da memleket sinemasında orta mektep tarafından yapılan müsamerede Yarım Osman ve İnkilap Çocuğu On Yılında Destanı temsil edilmiştir. Ali Halit, operatör Necati Beyler tarafından konferanslar verilmiştir. CHP ve Halkevi salonlarında resim, yazı, levha, bayrak, inkılâp ve Cumhuriyete ait hatıralarla süslü bir sergi yapılmış ve bu sergi bayramın 3 gününde de açık bulundurulmuştur. Sergi, vilayet ve havza içinde on yılda Cumhuriyet idaresinin yaptığı işlerin ve yarattığı eserlerin resimleri ile donatılmıştır.
Bayramın birinci günü Zonguldak Halkevinin, postanenin, Kozlu yolunun, Zonguldak-Kapuz, Zonguldak-Devrek-Reşadiye-Ankara yolunun, Zonguldakı Çaycumaya ve Filyos-Safranbolu-Ankara hattına bağlayan Zonguldak-Çaycuma yolunun açılışı yapılmıştır.Gazi Paşa Caddesine döşenecek parke kaldırımının ve Belediye tarafından şehre getirilecek suyun, yeni yapılacak belediye binasının, Soğuksu Köprüsünün ve Vilayet Numune Fidanlığın temel atma töreni gerçekleştirilmiştir.
Onuncu yıl kutlamalarının yapılacağı bütün şehirlerdeki meydanlara Cumhuriyet Meydanı adı verilmiştir (Şimdi bilinmeyen bir nedenle kaldırılmıştır). Zonguldaktaki Cumhuriyet Meydanında yer alan beton anıt üzerindeki levhaya Zonguldak, Cumhuriyetin onuncu yıl dönümünü candan coşkunlukla bu meydanda kutladı ifadesi yazılmıştır. Zonguldakın her yeri çiçekler, taklar ve bayraklarla donatılmış, fenerlerle aydınlatılmış ve şehirde üç gün üç gece boyunca bayram kutlanmıştır.
Cumhuriyet´in geleceğe büyük bir ümitle bakmamızı sağlayan gurur verici atılım ve başarıları, her türlü zorlu engelin aşılması konusunda bizlere güç vermesi dileğiyle. "Cumhuriyet Bayramınız Kutlu Olsun"...
Yardımcı kaynaklar
Zonguldak Nostalji
zonguldaknostalji.com
Hasan Karakuzu (BEU)
Yücel Namal (BEU)