Osmanlı imparatorluğu devrinde vergilere karşı en müessir pasif mücadele yollarından biri bu göç hadisesiydi.Bir vergi veya zalim bir idareciyi uzaklaştırmak için halk perakende ve perişan olmak müessir tehdidine aş vururdu.
Fiilen de bu tehdidini yerine getirirdi.Göç eden halk bu takdirde ya başka illerde yerleşir veya dağlara çıkar, isyanlara karışır. Şehirlere gider aylak tabakasını teşkil ederdi.Bu vergilerin kaldırılmasıyla veya zalim bir idareciyi uzaklaştırmakla halkı tekrar yerlerine çekme imkanları aranırdı.
Subaşılık maktu dolayısıyla, Bolu sancağından Cuma günlerinde camilerinde hutbe okunacak kadar mamur, şen 422 köyün başladığı anlaşılmaktadır. Bolu sancağı halkının şikayetini dile getiren arzuhal 1684 yılında yazılmış.
Vesikada adı geçen hükümdar İkinci Süleyman'dı. Gerçekten onun zamanında bu subaşılık aidatı halkın şikayetine vesile olmuş ve o zaman yerlerini bırakıp göç edenlerin tekrar yerlerine gelmesini sağlamak gayesiyle bir indirim yapılmıştı.
Başka sancaklardan alınmayan ve herhangi bir mükellefiyet karşılığında olmayan bu açıktan ( badihava) vergi o zamandan beri her üç ayda bir 430,800 akçe senede 1,727,334 akçe olarak tahsil ediliyordu. Vergi'nin bu meblağı tutması bir yana, tahsil şekli fena idi. Valiler bölük başları emri altında köylere 40-50 adam gönderirlerdi. Bunlar köylere konarak bedava yer içer hayvanlarına baktırırlar ve subaşı maktuını tahsil ediyorlardı.
Bolu'nun ilk volvadası Sarı Osman ağa aldığı kararlar doğrultusunda topladığı subaşılık aidatının yanında bazı zamlar yapmağa başlamıştı. İşte 422 köyden üçte birinin yeniden göç tehdidinde bulunduğu bu Voyvada'nın icraatıdır. Zira 14 subaşı 40-50 leventle eskiden olduğu gibi bu vergiyi tahsil ediyordu.
Burada vergi indirimi açıklayan ikinci Süleyman'ın fermanını vererek bu vergi dolayısıyla sancak halkı ile İstanbul arasındaki uyuşmazlığın ikinci safhasınıa dair diğer belgeler indirim fermanında şöyle diyordu
" Kaza-ı mezkurin der Liva-i Bolu , an maktu'at-ı subaşılık, ber müceb-i arzuhal-i vilayet ve ba-arz ve telhisve ba-ferman-ı ali ref'üde el-vaki'fi Safer sene 1099
( 2 Ocak 1688)
" Kazai Bolu, Mudurnu, Tefen, Todurga, Bartın, Zerzene, Gocinos, Yenice, Perşembe, Kıbrıs, Pavli, Devrek, Kızılbel, Eflani, Viranşehir, Aktaş, Ulak (deresi), Şihabüddin, Yılanluca, Dirgene, Gerede, Dörtdivan, Çağa, Mengen, Ovayüzü, Amasra, Akşehir, ve Benderekli, Konrapa ve Üskübi."
Bolu sancağının her kazasından seçilen birer vekil Edirne'de defterdar Halil efendi sarayında kadı askerlik mahkemesince gönderilen kadı Osman efendi oğlu Hızır Efendi riyaset ettiği bir oturumda defterdar Halil efendi ile devir , selamiyye ve subaşılık adı altında tahsil edilen verginin indirilen yedi yüz bin küsür akçesi hususunda pazarlığa girişiyordu. Bu oturumda Bolu heyeti Voyvada Sarı Osman ağanın yaptığı 1300 kuruş zamla 14.420 kuruşa ( 1.730.400 akçe ) yükselen bu verginin bir milyondan fazlasını ödemeğe güçleri olmadığını zaten daha evvel bu kusürün kaldırıldığını türlü sebeplele ( zeamet, serbest, tımar, has köylerinden ve saray mutfağına tavuk ve yumurta veren ) bazı kaza ahalisinden tahsil olunamadığından ödeyen halk tabakasına ağır geldiğini dört ayda bir 30-40 atlının köyleri dolaşarak vergiyi toplaması münasebetiyle ayrıca bunlara bedava yiyecek sağlaması ve hayvanlara bakılmasının ikinci külfet teşkil ettiğini beyan ettikten sonra muafiyetleri dolayısıyla bu vergiyi ödemeyenler yüzünden bir milyon akçe tahsil olunamazsa eksiği tamamlayacaklarını teahhüd ediyorlardı.
Bir Milyon akçe Avarız akçesi veren hanelere dağıtılacak ve tahsiline memur olana teslim edilecektir. Kadı Asker Ali efendi tarafından onaylanan bu hüccet'te kazalardan gelen ahaliler şunlardır;
Vilayet-i Anadolu'da Bolu sancağında;
Tefen(Gökçebey) kazası ahalisinden Mehmed oğlu Osman
Çarşamba (Çaycuma) kazası ahalisinden Halil oğlu Osman
Hisarönü ( Filyos) kazası ahalisinden Hüseyin oğlu Ali
Kızılbey ahalisinden Mehmet oğlu Musa
Bartın kazası ahalisinden Ömer oğlu Recep
Amasra kazası ahalisinden Mahmut oğlu Şaban
Yedidivan kazası ahalisinden İbrahim oğlu Ahmet
Bendirekli (Kdz Ereğli) kazası ahalisinden Satılmş oğlu Ali
Ulus kazası ahalisinden Ahmet oğlu Nasuh
Devrek kazası ahalisindan el-hac Piri oğlu Ali
Yılanlıca kazası ahalisinden İbrahim oğlu Halil
Dirgene kazası ahalisinden Hacı Mehmet oğlu Osman
Samako (Alaplı) kazası ahalisinden Yusuf oğlu Süleyman
Gocinos kazası ahalisinden Ali oğlu Mehmed
Yenice-i Eflani kazası ahalisinden İbrahim oğlu Ahmed
( 18 Cemayiyelevvel 1106/ 2 Ocak 1695)
Kaynak: Sadi Uyar
