Karadeniz Ereğli&8217;deki demir-çelik fabrikaları bölgede halkın demirle ilişkili olduğunu düşündürür. Bu ilişkinin araştırılması da bölge tarihine katkı sağlayacaktır. Ancak Mehmet Zekai Konrapa&8217;nın Bolu Vilayet Matbaası&8217;nda 1964 yılında basılmış Bolu Tarihi adlı kitabının 422. sayfasında Hicri 1274 Miladi 1857 tarihli salnamede &8220;Alaplı maa Samako&8221; ibaresi yer almaktadır. Bu ibare Osmanlıların bir yere ad verirken bazı kurallara uyduklarının göstergesi olarak karşımıza çıkar. &8220;Alaplı maa Samako&8221; ibaresi Alaplı ve köyleriyle birlikte Demirköy anlamını da içerir. Yani Alaplı bölgesinin demirle ilişkili olduğunu açıkça göstermektedir.
Yaptığım araştırmalarda Samakov sözcüğünün Türkçe bir sözcük olmayıp yabancı dillerden alınma bir sözcük olduğu kanaatine varıp değişik sözlüklerde anlamını sorgulamaya başladım. Ansiklopedileri karıştırdım, sözlükleri inceledim; nihayet Türkiye Diyanet Vakfı&8217;nın çıkardığı İslam Ansiklopedisi&8217;nin 36. Cildinde &8220;Samakov&8221; olarak sözcüğü buldum. Samakov, Bulgaristan&8217;da tarihi bir şehirmiş. &8220;Osmanlı öncesinde Samakov kasabası ile ilgili fazla bilgi yoktur. İlk defa son Bulgar kralı Ivan Şişman&8217;a ait 1378 tarihli belgede bir kale ve idari bir merkez olarak adı geçer. Kalenin kalıntıları 19. yüzyılda kasabanın en eski bölümünde Şişmanov kalesi şeklinde hatırlanırdı. Sama-kov, Bulgarca&8217;da yeni eritilmiş demiri dövmeye yarayan bir alete işaret etme anlamında &8216;demirdöven&8217; demektir. Burada ki demir madenciliği ve üretimi Osmanlı döneminden önce başlamıştır. Tarihçilerin çoğu Samakov&8217;un Osmanlı devrinde ortaya çıkan bir kasaba olduğunda hem fikirdir&8221;.
Bulgarlar demir madeni olan yerleri aynı sözcükler ifade etmişlerdir. Yunanistan&8217;da da Samakovi adlı yerleşim yeri vardır ve burada da demir çıkarılmaktadır. Kırklareli ilimize bağlı Demirköy&8217;ün eski adı da Samakocuk&8217;tur. Meydan Larousse Ansiklopedisi&8217;nin 10. Cildinin 895. sayfasında Samakovcuk maddesinin karşısında Demirköy yazmaktadır. Kırklareli ilimizin Demirköy ilçesi ile ilgili Meydan Larousse Ansiklopedisi&8217;nin 3. Cildinin 508. sayfasında &8220;Buradaki demir yatakları eskiden işletilmiştir&8221; cümlesi yer almaktadır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul&8217;u almak için Edirne ilinde top döktürmüştür. Fatih&8217;in döktürdüğü toplar Kırklareli ilimizin Demirköy&8217;ünde dökülmüştür. Hâlen bu dökümhane ile ilgili kalıntılar adı geçen ilçede bulunmaktadır.
Mehmet Hacı Salihoğlu&8217;nun Doğu Rumeli&8217;de Kayıp Köyler adlı Bağlam yayınlarından İstanbul 2008&8217;de basılmış kitabının 77. sayfasında da Samakov sözcüğü geçmektedir. &8220;Balkanlardaki en zengin maden bölgelerinden biri olan Samakov&8217;da 17. yüzyıldan itibaren demir madeni çıkarılmaktaydı. Madenler hükümetin görevlendirdiği memurlarca yönetilmekteydi. Samakov madenleri Osmanlı askeri sanayisinin yararlandığı en önemli maden ocaklarından birini teşkil ediyordu&8221; bilgisi Mustafa Altunbay&8217;ın Klasik Dönemde Osmanlı&8217;da Madencilik adlı makalesinden alınarak yazılmıştır.
Bütün alıntılarda karşımıza hep Bulgarca bir sözcük olan Samakov&8217;un demir madeni ile ilişkili sözcük olarak çıkması ve Alaplı adlı ilçemizin de Samako-maa olarak ilişkilendirilmesi bölgede demir yataklarının ve demir filizlerinin varlığına işaret eder gibidir. Ancak Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü&8217;nün haritalarında bölgede demir madeni ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Aynı şekilde Trakya bölgesinde de demir yatakları haritada gözükmemektedir. Oysa Tahir Sezen&8217;in Osmanlı Yer Adları adlı kitabının 441. sayfasında Samako-maa Alaplı adı geçmektedir. Bu kitap T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları arasında çıkmıştır. Bulgaristan&8217;daki Samakov, Boro geçidi yakınında demir madeni çıkan bir yerdir.
Zonguldak valilik sitesinde &8220;Zonguldak, yeraltı kaynakları açısından zengin illerden biridir. Zonguldak&8217; ta taşkömüründen başka, alüminyum (boksit), demir, manganez, barit, dolamit, kalker, kuvarsit, şiferton yatakları bulunmaktadır. Bunlardan manganez, kalker ve şiferton yatakları işletilmektedir&8221; cümlesi yer almaktadır. Bu cümlede de Zonguldak bölgesinde demir madeni ve filizlerinin bulunduğu açıkça belirtilmektedir. Lakin MTA&8217;nın durumdan haberdar olmadığı da anlaşılmaktadır.
Alaplı&8217;daki demir sanayi ile ilgili Osmanlı&8217;dan günümüze pek bir şey kalmamıştır. Ancak Osmanlı döneminde hemen her köyde demirin işlenmesiyle ilgili küçük atölyeler olduğu bilinmektedir. Demir artıklarına curuf (b.k) denildiğini, bu türden curufların olduğu yerleri ve demir körüklerini hatırlamak yeter. Tarihçi Gürdal Özçakır ile yaptığım görüşmede, Alaplı&8217;nın Büyüktekke köyü yakınlarında, fındıklıkta demir curuflarına rastlandığını babaannesinden duyduğunu söylemiştir. Nuri Akbayar&8217;ın Tarih Vakfı Yurt Yayınları&8217;ndan 2003 yılında çıkmış Osmanlı Yer Adları Sözlüğü&8217;nün 139. sayfasında da Samako adı geçmektedir.
Osmanlı döneminde orduya gereken kılıç, mızrak, top-tüfek, gülle vb. için gerekli olan demir madeni Alaplı civarlarında da bulunmaktadır. Çünkü Osmanlılar maden çıkan yerlere ad verirken dikkatli davranmışlardır. Örneğin İstanbul&8217;daki Sarıyer altın madeninin çıkarıldığı yerdir. Gümüşhane ilimizde ve Gümüşköy adlı yerlerde gümüş madeni çıkarılmaktadır. Bu örnekler ileri sürdüğümüz tezi yani Alaplı bölgesinde demir madeni ile ilgili etkinliklerde bulunulduğu gerçeğini, tıpkı Kırklareli ilimizin Demirköy ilçesinde Fatih Sultan Mehmet&8217;in top döktürmesi gibi olayların bu bölgede demir madeni bulunduğu ve işlendiğini göstermesi gibi ortaya koymaktadır. Demir madeni açısından Alaplı bölgemizin Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü tarafından yeniden ve bilimsel yöntemlerle taranması ülke ekonomisi açısından da faydalı olacaktır.
