Doktor Fuat Umay bey, zamane çok tanınan ve görevine aşık bir hekimken yazdığı
anılarından biri dikkat çekici olup intikal etmek isterim, Yıl 1910..Şimdi
Bulgaristan hudutları içinde bulunan küçük tırnavacık kasabası o zamanlar henüz
bize ait. Kasabaya tıbbiye mektebinden yeni çıkmış genç bir doktor tayin
olmuştur ismi Fuat Mehmet. Tırnavacık halkı büyük bir ekseriyet halinde
Bulgardır. Minimini kasabada hatırı sayılır bir papaz kalabalığı vardır. Bu
saçlı sakallı papazlar, mektepten henüz mezun olmuş ve daha bıyıkları
terlememiş genç doktora adeta bir savaş ilan etmişlerdir.
Papazlarla genç doktor Fuat beyin arasını açan mesele kasabadaki evlenmelerdir.
Papazlar önüne gelen çiftin hemen nikahını kıyıyorlar, paralarını alıp onları
karı-koca ediveriyorlardı. Halbuki genç doktor Tırnavacıkta yaygın bir halde
frengi olduğunu görmüştür. Nitekim evlenmek üzere bulunan iki kızın
taliplerinin ikisinde de frengi olduğunu tesbit etmiştir. Doktor Fuat bunun
üzerine hemen mühim bir karar alıyor. Tırnavacıkta evlenecek çiftlerin sağlık
muayeneleri yapılmadan papazların asla nikah kıyamıyacaklarını ilan ediyor.
Bunun üzerine küçük kasabada yer yerinden oynoyor. Ppazlar isyan ediyorlar. Ne
demekmiş kendilerinin işine mani olmak?... Çocuk yaştaki bu işlere ne
karışırmış.?
Papazlar hatta, Babialiye bile baş vurmayı düşünürlerken genç doktor tıpkı
Afrika'daki misyonerler gibi büyük bir soğukkanlılıkla yerli halkın bu
işin kendi sağlıkları için lüzumlu olduğunu anlatıyor. İddiasını da yapılması
düşünülen iki nikah müracaatı ile ispat ediyor. Nihayet belki linç edilmesi
bile akıllardan geçen genç doktorun ne kadar haklı olduğu anlaşılıyor, papazlar
yelkenleri suya indiriyorlar. Ve Türkiye de evlenme meselelerinde sıhhi bir
reform yapılmış oluyor. Türkiye de olduğu gibi halen bütün Bulgaristan da
Doktor Fuat'ın Tırnavacık ta kurduğu evlenme üsulu tatbik edilmektedir.
Memleketin en ileri saflarında hizmetler almış, 1920 den 1950 yılına kadar ara
vermeksizin mebusluk etmiş, hatta bir aralık Sıhhiye Vekilliği de yapmıştır.
Doktor Fuat Umay'ın Türkiye ye kazandırdığı en büyük mevzuu çocuk mevzuu ve
Türkiye'nin en güzel teşkilatı Himaye, Etfal yani çocuk esirgeme kurumudur. Doktor
Fuat Umay 1921 senesinde Himayei Etfal Cemiyetini cebinden çıkarıp mütevazi
masası üzerine koyduğu 2 lira ile beraber diğer dokuz arkadaşının verdiği gene
ikişerden 20 Türk lirasıyla kurmuştur. Bu teşkilatı kurmak üzere 1923 senesinde
Amerika'ya giden Fuat Umay aynı kurum için zamane 100.000 dolar bağış toplamış
olup Dünyada ve Memleketimizde yüzlerce şubesinin açılmasına büyük katkıları
olmuştur. Bu arada Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya ailevi yakınlığıyla da bilinmekte
olup anılarında bir çok kereler anlatmışlardır.