Kastamonu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Evren Atış ile Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Şaban Çelikoğlu, Filyos Vadi Projesi'ni bilimsel ve ekonomik yönden tüm detaylarıyla araştırdı. Evren Atış'ın proje yürütücüsü, Şaban Çelikoğlu'nun da proje araştırıcısı olarak iki yıl süren çalışmanın sonunda Filyos Vadi Projesi, bilimsel ve araştırmaya değer bulunarak Kastamonu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü Hakem Heyeti tarafından kabul edildi. Yapılan bilimsel araştırmada Filyos Vadisi'nin yerli otomobil üretimi için uygun olduğu ve halkın bu yönde talep ve bekleri olduğu ortaya çıktı. Filyos Çayı'nın ağız kesiminde, doğu ve batı kıyılarında eski yataklar mevcuttur. Bu yataklar arasında geniş bir alanda, yer yer ağaçların da bulunduğu, sazlıklardan oluşan sulak alan gelişmiştir. Bu kesim aynı zamanda yörede göçmen kuşların uğrak yerlerinden biri durumundadır. Sulak alanın yeni ve doğudaki eski yatak arasındaki kesimi liman sahası ve endüstri bölgesi için doldurulması nedeniyle büyük oranda yok olmuştur. Bu kesimde sadece 32,2 ha alana, planlamada sulak alan olarak yer verilmiştir. Yeni yatağın batı kesiminde yer alan sulak alanın bir kısmı endüstri bölgesi için planlanmaktadır. Buna karşın kıyı kesimde 87,6 ha alan projede sulak alan olarak kendine yer bulabilmiştir. Sonuç olarak Filyos Çayı ağız kesiminde 119,8 ha'lık sulak alan proje kapsamına alınmıştır. Sulak alanın ve buradaki canlı yaşamının sürdürülebilirliği açısından; Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme (Ramsar Sözleşmesi), Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin Biyogüvenlik Kartagena Protokolü ve Karadeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesinin (Bükreş Sözleşmesi) gibi uluslararası sözleşmelere titizlikle riayet edilmesi ve planlama ve çalışmaların buna göre yürütülmesi büyük önem arz etmektedir. Ankete katılanların yüzde 95,7'si Filyos Vadi Projesinden haberdarken, yüzde 77,9'u Filyos Vadi Projesi'nin kapsamının ne olduğunu bildiğini ifade etmiştir. Yine katılımcıların yüzde 77,1'i Filyos Vadi Projesi ve Filyos Endüstri Bölgesi çalışmalarının hayata geçirilebileceğine inanmaktadır. Buna göre söz konusu proje hakkında halkın farkındalık düzeyinin yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Ankete katılanların yüzde 90,1 gibi yüksek bir oranı Filyos Vadi Projesi'nin sanayi odaklı bir proje olduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte yaklaşık yarısı söz konusu projenin turizm alanında da değerlendirilmesi gerektiğine vurgu yapmıştır. Ankete katılanların yarısından fazlası Filyos Vadi Projesi hakkında yeterli tanıtımın yapılmadığına inanmaktadır. Önemli bir tarım ve tarımsal arazi potansiyeline sahip olan Filyos Vadisi ve çevresinde tarımın sürdürülebilmesi ve tarımdan arzu edilen gelirin sağlanabilmesi için Filyos Vadi Projesi'nin yöre tarımını destekleyici ve geliştirici sektörlere yer vermesi yönünde yüksek beklenti söz konusudur. Nitekim yüzde 62'1'lik katılıyorum ve yüzde 25,7'lik kısmen katılıyorum sonuçları bunu teyit etmektedir. Yöre halkının önemli bir kısmı Filyos Vadi Projesi'nin yöre kalkınması için tek çıkar yol olarak görmemektedir. Nitekim ankete katılanların yüzde 39,1'i bu yönde görüş bildirmiştir. Yörenin kalkınması için tarım ve turizm gibi sektörlerin de önemli birer lokomotif görevi üstlenebileceğine yönelik kanaatler de yaygındır. Son dönemde kamuoyunda yerli otomobil ile ilgili haberlere yer verilmesi, yerli otomobil için Filyos Endüstri Bölgesi'nin kuvvetli bir şekilde dillendirilmesi yöre halkında bu konuda farkındalık ve beklenti oluşmasına yol açmıştır. Bu bağlamda ankete katılanların yüzde 71,9'u, Filyos Vadi Projesi ve Endüstri Bölgesi kapsamında en çok görmek istedikleri sektörler olarak, Motorlu Kara Taşıtı, Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork ) İmalatı olarak belirtmiştir. Daha sonra yüzde 68'lik bir oranla Bilgisayarların, Elektronik ve Optik Ürünlerin İmalatı tercih edilmiştir (Tablo 8). Buradan yeni nesil endüstri faaliyetlerine yönelik beklentinin olduğu anlaşılmaktadır. Başka bir ifadeyle demir-çelik gibi ağır sanayiye yönelik yatırımlara soğuk bakılmaktadır. Son dönemde kamuoyunda yerli otomobil ile ilgili haberlere yer verilmesi, yerli otomobil için Filyos Endüstri Bölgesi'nin kuvvetli bir şekilde dillendirilmesi yöre halkında bu konuda farkındalık ve beklenti oluşmasına yol açmıştır. Katılımcıların Filyos Vadi Projesi ve Endüstri Bölgesinde en çok görmek istemediğiniz sanayi kollarına yönelik soruya kirlilik kaygısıyla termik santral (yüzde 71,9) ve demir-çelik imalatı (yüzde 64,8) gibi sektörlerin öne çıktığı görülmektedir. Bunun yanı sıra yörede yapılan mülakatlarda sıvı atıkların su kirliliğine sebep olacağı kaygısıyla petrol rafinerisi kurulmasına da soğuk baktıkları ifade edilmiştir. SONUÇ VE ÖNERİLER: Kalkınmada ve cari işlemler dengesini korumanın yanı sıra dışa bağımlılığın azaltılması gibi hususlarda endüstri yatırımları büyük önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra kurulan sanayi tesisleri birçok kişiye iş imkanı sağlayacağı gibi diğer sektörlerin de gelişmesine zemin hazırlamaktadır. Bu bağlamda yöre ve ülke açısından büyük öneme sahip olan Filyos Vadi Projesi uzun soluklu mega bir projedir. Filyos Vadi Projesi 'nin hem yörenin taşkömürü ve demir çelik sanayi istihdamındaki daralmaya önemli bir çare olması hem de ithalat ihracat dengesi açısından önemli bir üretim sahası olması beklenmektedir. Son birkaç yıldır yerli otomobil üretimi konusunda önemli bir motivasyon söz konusudur. Yerli otomobil fabrikasının Filyos Vadisi'nde kurulacağı haberleri, yörede bu konudaki beklentiyi arttırmıştır. Erdemir ve Kardemir demir çelik fabrikalarına çok yakın olması nedeniyle yerli otomotiv üretim alanı için uygun bir konuma sahiptir. Böyle bir yatırımın Filyos Vadisi'ne kurulması, diğer endüstri kollarının sahaya çekilmesi için bir lokomotif görevi üstlenebilir. Diğer yandan y apılan anketlerde yöre halkının proje ile ilgili, yörenin demografik yapısının bozulacağı, ciddi çevresel sorunlara yol açacağı gibi çeşitli kaygıları da mevcuttur. Bu bağlamda termik santral, rafineri ve demir çelik gibi yatırımlara sıcak bakmamaktadırlar. Bunun yerine yeni nesil endüstri yatırımları beklentisi içerisindedirler. Filyos Vadi Projesi uzun soluklu ve yüksek bütçeli bir projedir, bir çok ayağı ve paydaşı bulunmaktadır. Bu bağlamda planlama ve uygulamanın sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için multidisipliner bir anlayışın hakim olması gerekir. Bu disiplinlerden biri de insan mekan etkileşimini ve bu etkileşimden doğan sonuçları ele alan coğrafyadır. Bu çalışmada, proje ile ilgili coğrafi bakış açısıyla ele alınmış çeşitli öneriler geliştirilmiştir. Bu öneriler şu şekilde sıralanabilir: -Araştırma sahasında sıklıkla karşılaşılan kültle hareketleri, killi ve marnlı yapısından dolayı Çaycuma formasyonunun yayılış gösterdiği alanlarda yaygınlık göstermektedir. Söz konusu formasyonun yayılış gösterdiği alanlarda; konut, yol ve sanayi tesisi gibi beşeri çalışmalar yapılırken bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. -Filyos Vadi Projesi ve Endüstri Bölgesi için ani seviye yükselmeleri, taşkın durumu ve yüksek mil taşıması gibi unsurların göz önünde bulundurulması ve havzadaki yatırımların planlanmasında bu hususların dikkate alınmasında yarar vardır. -Son yıllarda yörenin en büyük yatırım projelerinden olan "Filyos Vadi Projesi" ile Çaycuma Organize Sanayi Bölgesi'nden sanayi malları gemilere yüklenip Filyos vadisi vasıtasıyla Karadeniz'e indirilmesi projesinde, Filyos Çayı üzerinde ciddi yatırımlar ile Karadeniz kıyısına kadar vadi boyunca kanal sistemi ile suyun kontrol altına alınıp bu şekilde ulaşım yapılması planlanmaktadır. Akarsu seviyesinin düştüğü dönemde yukarı havzadan getirilen alüvyonun bir kısmı ırmak tabanında depolanmaktadır. Bu bağlamda uzun vadede vadi yatağında gemilerle iç kesimlere sokulmayı planlayan proje ayağının uygulanması çok mümkün görülmemektedir. Bunun yerine ilk etapta Filyos Çayı vadisi ağız kesiminde inşası devam eden Filyos Limanı ve kurulması planlanan endüstri bölgesi ile iç kesimler arasındaki bağlantının demiryolu ile sağlanması daha akılcı, ekonomik ve uygulanabilir durmaktadır. Bunun için halihazırda kullanımda olan ve söz konusu sahanın hemen yanından geçen mevcut demiryolu hattının geliştirilmesi, liman ve endüstr i Social Sciences Studies Journal (SSSJournal) 2019 Vol:5 Issue:29 pp:49-68 sssjournal.com Social Sciences Studies Journal (SSSJournal) sssjournal.info@gmail.com 66 bölgesi ile Çaycuma Organize Sanayi Bölgesi'ni birbirine bağlayan yaklaşık 25 km'lik demiryolu etki hattı kurulması yararlı olacaktır. -Filyos Çayı'nın ilkbahar aylarındaki taşkınlara ve yıkımlara sebep olan debisi ve bol miktarda taşıdığı alüvyonların dikkate alınması faydalı olacaktır. Filyos Çayı, taşkından korunmak için yapımına devam edilen sedde projesi ile çayın yatağı iyice daralmaktadır. Yılın büyük bir bölümünde bol alüvyon taşıyan bir akarsu, bu tarz projelerin ömrünü kısaltacaktır. Bunun önüne geçmek için Filyos Çayı'nın gerisinde kum havuzları yapılması faydalı olabileceği söylenilebilir. -Proje alanında taşkın problemleri yaratan Filyos Çayı havzasındaki orman alanlarının korunması ve geliştirilmesi, taşkın sahalarında kaçak yapılaşmaya izin ve rilmemesi ve ıslah edilen Filyos Çayı yatağı içinde bitki örtüsü gelişimine izin verilmemelidir (DSİ, 2011:24). -ÇED raporları ile Ülkemizin taraf olduğu Uluslararası çevre antlaşmalarına mutlaka uygun hareket edilmeli, Filyos Deltası Yaşam Alanındaki doğal yaşam alanı ve Tieion antik kenti kalıntılarının korunmasına özen gösterilmelidir.-Hızlı kamulaştırma, karşı davaların açılması ve sürecin uzaması açısından ciddi bir sorun olacaktır. Nitekim Danıştay'ın bu konuda kararları da mevcuttur. Projenin hızlı ilerlemesi için bu tarz yasal sorunlara karşı önlem alınmalıdır. -Zonguldak ilinin teşvikte 3. Bölgede yer alması, Filyos Vadisi yatırımlarında arzu edilen başarıyı sağlayabilmesinin önündeki en önemli engellerden biri olarak görülmektedir. Bu nedenle belirli süreliğine yörenin kalkınmada öncelikli iller arasına alınması yatırımları kolaylaştıracaktır. -Hammaddenin sanayi tesisine mamul maddenin de pazara ulaştırılması güçlü bir ulaşım altyapısından geçer. Mal ve hizmetlerin hızlı bir şekilde taşınması için, yörede ulaşım altyapısı ve bağlantıları geliştirilmelidir. -Filyos Vadisi Projesi 'nin gerçekleşmesi ile bölgede artacak olan nüfus ve işgücünün yakın çevre belediye ve beldelerine olan etkilerinin bütüncül olarak ele alınması gerekmektedir. -Sanayinin yer seçiminde belirleyici olan su; hammadde, enerji, ulaşım ve özellikle ağır sanayi için soğutmada ihtiyaç duyulan önemli faktörlerden biridir. Diğer yandan çevresel etkiler açısından çok büyük önem arz eden katı ve sıvı halde ortaya çıkan çok büyük miktardaki atıkların başta su ve toprak kirliliği gibi çevre zararlarına yol açmadan ortadan kaldırılması, geri dönüşüme sokulması veya depolanması için yer tahsis edilmesinde yarar vardır. Bu bağlamda Filyos Endüstri Bölgesi'nde şimdiden katı, sıvı ve gaz atıklar için bir eylem planının hazırlanması sürdürülebilir bir sanayi çevre ilişkisi için son derece önemlidir . Aksi halde gelecek için: yöredeki sulak alan, kıyı turizmi, bitki ve canlı yaşamı ile Karadeniz ve Filyos Çayı bahsi geçen kirleticilerden olumsuz etkilenebilir ve telafisi güç çevre sorunları ile karşı karşıya kalınabilir.