Yanya - Zonguldak Hattı Zonguldak Sıhhiye Müdürü Doktor Abdullah Cemal'in, 'Zonguldak Sancağı' adlı kitabında alınan aşağıdaki tabloya göre, Cumhuriyet öncesinde Zonguldak Merkez nüfusu şöyledir; Türk ve MüslümanErkek: 5330 Kadın: 13007 RumErkek: 680 Kadın: 420 ErmeniErkek: 400 Kadın: 306 Birinci Dünya Savaşı, ardından da Kurtuluş Savaşı nedeniyle bölgedeki Rum ve Ermenilerin büyük bir bölümü bulundukları yerleri terk ederler. Bu şekilde kaybolan halkın mallarının idaresi ile ilgili olarak TBMM tarafından, 20.04.1922 tarih ve 224 sayılı "Memalik-i Müstahlasadan Firar ve Gaybubet Eden Ahalinin Emval-i Menkule ve Gayrimenkullerinin İdaresi Hakkında (Kurtarılmış Ülkelerden Kaçan ve Kaybolan Halkın Taşınır ve Taşınmaz Mallarının İdaresi Hakkında) Kanun" yürürlüğe konur. Bu yasanın 1. maddesine göre, Bu mallardan satış tutarı ve kar olarak elde edilecek gelirler, bu işler için yapılan giderler düştükten sonra mal sandıklarına teslim edilecek ve emanet hesabına kaydedilecektir. Kaçan veya kaybolan kişiler bu yerlere dönecek olursa kendilerine ait mallar veya emanete alınmış paralar geri verilecektir.30 Ocak 1923 tarihinde TBMM Hükümeti ile Yunan Hükümeti arasında 'Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi' imzalanır. Sözleşme, 1912'den itibaren yurtlarını terk etmiş olan ve bundan sonrakileri kapsar. İstanbul'da yaşayan Rumlarla batı Trakya'da yaşayan Türkler haricinde, Türkiye'deki bütün Rumlarla Yunanistan'daki bütün Türkler değiştirilecektir. Mübadelenin bir parçası da Yanya - Zonguldak Hattıydı. Popüler Tarih Dergisini Temmuz/Ağustos 2001 sayısında İskender Özsoy'un, 'Yanya - Pendik Hattında Göç Duyguları' adlı makalesinde anlatır göçün öyküsünü.Söz edilen makalede, Yanya'dan Türkiye'ye zorunlu göçe tabi tutulan 1000 kişiden biri olan Yanya Ziraat Bankası Müdürü Süleyman Karadağ'ın oğlu Lütfü Karadağ, Zonguldak'la ilgili olarak şunlar anlatılır: "18 Temmuz 1924 tarihinde Yanya'dan Pendik'e geldik. Bizimle beraber Müslüman çingeneler de Pendik'e geldi. 300 kişiydiler. Pendik'te onların gemiden çıkmasına izin verilmedi. O yüzden gemide kargaşa çıktı. Onların gideceği yer, iş bakımından hemen çalışabilecekleri Zonguldak kömür madenleriydi. Onları Zonguldak'a sevk ettiler." Zongukdak'a gelen göçmenler, yaz aylarında metruk (terk edilmiş) binalara yerleştirilirler. Bu yapıların bir kısmı Kozlu'da Bir kısmı da Zonguldak'tadır.Bu iskan işleminden sonra, 28 Mayıs 1928 tarih ve 1331 sayılı 'Mübadil, Gayri Mübadil, Muhacir Ve Saireye, Kanunlarına Tevfikan Tefviz Veya Adiyen Tahsis Olunan Gayrimenkul Emvalin Tapuya Raptına Dair Kanunun' çıkarılır. Bu yasaya göre İçişleri Balkanlığınca (Dahiliye Vekaletince) tefvizleri (üzerine kaydetme belgeleri) onaylanan mallar için ellerinde bulunan üzerine kaydetme belgeleri karşılığında tapu senedi verilir. Bu uygulamanın dışında kalmış plan yerler de Maliye Hazinesine intikal ettirilir. Bundan üç sene sonra 'mübadele ve tefviz' işlerinin kesin düzenlemesine gerek görülür ve 28.3.931 tarihinde 1771 numaralı kanun yayınlanır. Zonguldak Vilayeti İskan ve Tefviz Komisyonu tararından 9.3.1931 tarih ve 1771 Sayılı Kanun (7 nolu cilt) gereğince bedelsiz ve ipoteksiz olarak verilen yerlerden üç örnek aşağıda görülmektedir. 1. ÖRNEK 1924 Mübadili Topal Muis'den metruk (bırakılmış) olması sonucu ("tarafları manifaturacı Sofiya'nın evi") Ali ve Fatma'dan 1892 tarihlerinde Kolos'da doğan, Yanya göçmenlerinden Ali oğlu Ömer'e verilir.BELGE) Zonguldak Noteri Hüseyin Gazi tarafından ile yapılan 19.7.1931 tarih ve 301 numaralı Noter senedi:Mübadil (1924) Topal Muis'den metruk (bırakılmış) olması sonucu ("tarafları manifaturacı Sofiya'nın evi") Zonguldak Tapu Müdürlüğünden verilen 4/7/1931 tarih ve 330 numaralı "geçici tasarruf belgesi" gereğince sahip olan, Zonguldak Kozlu Karşı mahallede oturduğunu söyleyen, Zonguldak Nüfus Müdürlüğünde 16 Ağustos 1926 tarihinde verilen nüfus teskeresine göre; Kolos da ölmüş Ali ve Fatma'dan (1310-1308) 1892-1894 tarihlerinde doğduğu anlaşılan, Kolos göçmenlerinde, hamallık yaparak geçimini sağlayan Ali oğlu Ömer tarafında Kozlu'da oturan esnaflardan Arap Sabri efendiye, eşi Nazmiye Zehra hanım ve çocukları Semira hanım ve Mesut efendiye sattığına ilişkin... 2. ÖRNEK Kunduracı Yağmuroğlu Yogi oğlu Topal Muis'den metruk (bırakılmış) Osman ve Hanife'den 1883 tarihlerinde tarihinde Kolos'da doğan, Yanya göçmenlerinde, Osman oğlu Hüsnü'ye verilmiş olduğu görülüyor.BELGE) Zonguldak Noteri Hüseyin Gazi tarafından yapılan 16.6.1931 tarih ve 255 numaralı noter senedi:Mübadil (1924) Kunduracı Yağmuroğlu Yogi oğlu Topal Muis'den metruk (bırakılmış) olması sonucu ("tarafları manifaturacı Sofiya'nın evi, Sarıca zadeler Bahçesi arkası") Zonguldak Vilayeti İskan ve Teffiz Komisyonunca, başlangıçta adına geçici ayrılan ve 1771 Sayılı Kanun gereğince bedelsiz ve ipoteksiz olarak verilen, Zonguldak Kozlu Karşı mahallede oturduğunu söyleyen, Zonguldak Nüfus Müdürlüğünde 22 Ekim 1926 tarihinde verilen nüfus teskeresine göre; Kolos da ölmüş Osman ve Hanife'den 1298 (1883) tarihlerinde doğduğu anlaşılan, Kolos göçmenlerinde, hamallık yaparak geçimini sağlayan Hüsnü tarafında Kozlu'da oturan esnaflardan Arap Sabri Efendiye, eşi Nazmiye Zehra hanım ve çocukları Semira hanım ve Mesut efendiye sattığına ilişkin... 3. ÖRNEK Todori'den metruk olup Yanyalı Mustafa Paşo üstüne kaydedilmiş evin daha sonra şimdiki sahiplerine satıldığı senet ve tapulardan anlaşılıyor.BELGE) Todori'den metrük olup Yanyalı Mustafa Paşa bey (tefviz edilmiş ) üstüne kaydedilmiş 108m2 Üzerine kurulu evin, Hüseyin oğulları Sabri, Zekeriya ve Harun adına, 13 Haziran 1940 tarih ve Sayfa No:4, Pafta No:Y.N.109, ve 30 cilt numaralı tapu... İsmail Habib Sevük, Yurddan Yazılar'da Zonguldak kömürü ve halkının 1936 yılını tanımlarken: "...posa yığınları yanında onları eşeleyerek yahut dere kıyılarında döküntüleri arayarak, ellerinde sepet, kömür parçacıkları toplayan irili ufaklı, yırtık pırtık kimseler var. Galiba bu zavallılar da halkın şılam kısmı" şeklinde anlatır onları. "Kolos Göçmenlerinden" kimler kaldı geriye veya kimler eklendi üzerine bilinmez...1924'te Yanya'dan gelirken, Pendik'te inmekti ya hayalleri... Madenlerde çalışmamış, Zonguldak'ta kalmak istememiş Kolos Göçmenleri... Bunlara dair bilinen, büyük bir bölümünün 1940 öncesinde, evlerini satarak karadan İstanbul yolumu tuttukları...