VERTİGO! Dünya dönüyor sen ne dersen de yıllar geçiyor vertigo ile... Sıklıkla, "Ayağımın altından yer kayıyor sanki", ''Sersem gibiyim'', ''Kafamda bir ağırlık var'' diyerek günlerinizi geçiriyorsanız bu yazı tam size göre... Belki de vertigonuz var haberiniz yok... Kısa süreli ama can sıkıcı olan baş dönmelerinizin mutlaka sebebini öğrenmekte fayda var. Çünkü vertigo aslında altında başka temel sorunların olduğu önemsenmesi gereken bir semptom. İşte sebep ve sonuçların yer aldığı yazımız ile sizlerle birlikteyiz. Değerli katkılarından dolayı Zonguldak BEÜ Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Esra Acıman Demirel hocama sonsuz teşekkürler ederim. Ecz. Esra Geyikli: Vertigo nedir, vertigo bir hastalık mıdır? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vertigo; Latince "dönmek" anlamına gelir ve denge sisteminde yaşanan bir sorun nedeniyle meydana gelen baş dönmesidir. Vertigoyu hastalar, etrafın kendi çevresinde veya kendisinin etraftakilerin çevresinde dönmesi olarak tarif ederler. Aslında baş dönmesi insanın kendisinin ya da çevresinin hareketi illüzyonudur. Sizin veya gördüklerinizin döndüğünü hissetmenize yol açan bir histir. Vertigo, genellikle baş dönmesi olarak adlandırılmaktadır. Ancak gerçekte her baş dönmesi vertigo değildir. Vertigo; bir hastalık değil, 'altında yatan sebebin mutlaka araştırılması gereken' bir semptomdur. Ecz. Esra Geyikli : Vertigo belirtileri nelerdir? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: "Sersem gibiyim", "Kafamda ağırlık var", "Sarhoş gibiyim, ayakta sallanıyorum", "Etrafımdaki eşyalar dört dönüyor". Hastalar genellikle bu şikayetlerle bize başvururlar. Vertigonun en önemli belirtisi baş dönmesidir. Kişi kendisinin veya etrafındakilerin döndüğüne dair bir hisse kapılır. Baş dönmesi ile birlikte kulakta bir basınç hissi, çınlama ve akıntı, işitme sorunları, bulantı, kusma gözlenir. Anormal göz hareketleri ve terleme de görülebilir. Görme bozukluğu, yürümede zorlanma ve bilinç değişiklikleri tabloya eşlik edebilir. Vertigo, hastaların günlük aktivitelerini kabusa çevirebilecek, hastayı yatağa düşürüp gözlerini dahi açamayacak kadar şiddetli olabileceği gibi sadece zaman zaman bir kayma hissine ve bir göz kararmasına da neden olabilen bir rahatsızlıktır. Baş dönmesinin gece uyurken bile uyandıran bir dönme olarak tanımlanmaktadır. 5-10 saniye süren anlık dönmeler yaşanabilir. Hastalar kafa sabitlenince baş dönmesinin geçtiğini ama kafa hareket ettiğinde baş dönmesinin tekrarlandığını belirtirler. Çok hafif baş hareketleri, eğilip kalkma kısa süren baş dönmeleri yaratmaktadır. Bu durum gün içinde devam edebilmektedir. Ecz. Esra Geyikli: Vertigo farklı bir hastalığın öncüsü olabilir mi veya tam tersi bir hastalık sonucu mu ortaya çıkar? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: En önemli belirtisi baş dönmesi olan ve denge merkezini bozan vertigo hastalığı konusunda bilinmesi gereken en önemli nokta bu rahatsızlığın bir başka rahatsızlığın belirtisi olabileceğidir. Bu nedenle mutlaka önemsenmeli ve ileri tetkikler ile altta yatan patolojiler araştırılmalıdır. Ecz. Esra Geyikli: Vertigoya neler sebep olur? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vücudumuzun dengesinin sağlanmasında iç kulak, kaslar, kemikler ve gözlerden gelen pek çok duyu, beyin, beyincik sorumludur. Denge bozukluğu, baş dönmesi ile başvuran hastada bu yapıların hepsi incelenmelidir. Kulak içi kristallerinin yerinden oynaması olarak bilinen Benign paroksizmal pozisyonel vertigo (BPPV) en sık rastlanan vertigo nedenlerinden biridir. İç kulakta bulunan kalsiyum ve mineral kristalleri stres, yorgunluk ya da herhangi bir travmanın etkisiyle yerinden oynayabilir. Bu vertigo çeşidinde 15 saniye ya da birkaç dakika kadar süren, genellikle başın hareketini takiben oluşan şiddetli baş dönmesi görülür. Çok kısa sürse de bu baş dönmesi aşırı derecede rahatsız edicidir, hasta deprem olduğunu zannedebilir ya da öleceğini düşünebilir. Başı öne arkaya sallamak veya yatakta dönme sonucu ortaya çıkabilir. Eğer sol kulaktaki kristaller yerinden oynuyorsa o tarafa doğru dönüldüğünde, sağ kulaktaki kristaller yerinden oynuyorsa sağa dönüldüğünde yoğun bir baş dönmesi yaşanır. Genellikle yaşlılarda görülür. Solunum yolu hastalıkları ve baş bölgesine kan akışının azalması bu duruma yol açabilir. Bulgular rahatsız edici olsada BPPV iyi huylu bir rahatsızlıktır İç kulaktaki sıvı, vücudun dengesinin sağlanmasında çok önemli bir rol oynar. Bazen bu sıvının artması gibi bir durum da vertigoya neden olabilir. Meniere hastalığında vertigo belirtileri dışında kulak çınlaması ve işitme kaybı görülür. Meniere hastalığı ataklar ve yatışma dönemleri şeklinde seyreder. Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de kafa travmaları, virüsler, kalıtım ve alerji nedenler arasında gösterilmektedir. Vertigo labirentit ve vestibüler nörit denilen iç kulağın iltihaplanması sonucu oluşabilir. Etken genellikle virüslerdir. En sık rastlanılan etkenler grip, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, hepatit virüsleridir. Baş dönmesi ile birlikte duyma kaybı da olabilir. Migrene bağlı vertijinöz migren, yani migrenle beraber görünen bir baş dönmesidir. Baş dönmesinin yanında ışıktan ve sesten rahatsız olma, yarım baş ağrısı, bulantı, kusma, ileri derecede baş dönmesi görülmektedir. Akustik nörinom, iç kulağın sinir dokusunun bir çeşit tümörüdür. Vertigo ile birlikte kulak çınlaması ve işitme kaybı ortaya çıkar. Beyin damarlarının tıkanması veya beyin kanaması sonucu da ortaya çıkabilir. Vertigonun sık görüldüğü diğer bir hastalık ise multipl sklerozdur. Kafa travması, boyun yaralanmalarından sonra da baş dönmesi ortaya çıkabilir. Aşırı derecede alkol kullanımı, alerji, fazla tuz tüketimi, sigara kullanımı ve az su tüketimi de bu rahatsızlığa yol açabilir. Ayrıca genetik faktörler de kimi zaman vertigonun sorumlusu olabilir. Ecz. Esra Geyikli: Her baş dönmesi vertigo olarak nitelendirilebilir mi, nasıl ayırt ederiz? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vertigo genellikle baş dönmesi olarak adlandırılmaktadır. Ancak gerçekte her baş dönmesi vertigo değildir. Ecz. Esra Geyikli: Vertigo tehlikeli midir? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vertigo ile birlikte çift görme, konuşma güçlüğü, baş ağrısı, kol ve bacaklarda güçsüzlük, denge kaybı, bilinç kaybı gibi belirtiler var ise mutlaka doktora başvurulması gerekmektedir. Altta yatan nedeni bulmaya yönelik olarak merkezi sinir sistemi ve iç kulakla ilgili testler yapılır. Beyne kan akışı yetersizliğinden şüphelenilirse doppler ultrason, BT anjiyografi, manyetik rezonans anjiyografi (MR) veya kateter anjiyografi yöntemleri uygulanabilir. Tedavi tanıya bağlı olarak planlanır. Ecz. Esra Geyikli: Vertigo tedavisi nasıl yapılır? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vertigo tedavisi altta yatan hastalığa göre yapılır. Orta kulak enfeksiyonu varsa antibiyotikler kullanılır. Kulakta iyileşmeyen enfeksiyon varsa cerrahi tedavi gerekebilir. Menier hastalığında hastalara tuzsuz diyet ve idrar söktürücü ilaçlar verilir. Benign paroksizmal pozisyonel vertigoda (BPPV) hastalık bir kaç hafta veya ayda kendiliğinden sonlanır. Bu durumdaki hastaya hekimler bazı pozisyonel manevralar yapabilirler. Dix-Halpike testi ile tanı konulup Epley manevrasıyla düzeltilebilmektedir. Manevralardan önce hastalara ilaç verilmemesi gerekmektedir. Düzeltme manevraları seanslar şeklinde olmaktadır. İlk seanslarda manevralar baş dönmesi iyice azalana kadar yapılmaktadır. Daha sonra seanslar 4-5 günde bir tekrarlanmakta, tekrarlama süresi hastaya göre değişmektedir. Baş dönmeleri çok şiddetliyse ve kulakta birkaç kanalda birden kristal oynaması olmuşsa aynı zamanda ilaç tedavisi de yapılmaktadır. Düzelmeyen hastalara yönelik nadiren düzelmeyen hastalara iç kulağa yönelik cerrahi düşünülebilir. BPPV li hastalar ani baş hareketlerinden kaçınmalı, bol istirahat etmeli, bol sıvı tüketmelidirler. Vertigo tedavisinde fizik tedavi de kullanılmaktadır. Ecz. Esra Geyikli: Vertigoya karşı alınabilecek tedbirler ve yapılması gerekenler nelerdir? Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Özellikle denge durumunun önemli olduğu yüksek yerlerde çalışan şahıslarda düşme riski olduğu için, en azından tedavisi bitene kadar çalışmaya ara vermelidirler. Vertigosu olanların uyku düzenine dikkat etmesi gerekmektedir. Düzensiz ve yetersiz uyku kişilerin dinlenememesine ve vertigosunun artmasına neden olabilmektedir. Düzenli ve yeterli uykuya özen gösterilmesi gerekmektedir. Stresten uzak durulması, yani kişiyi strese sokan faktörlerin kişinin hayatından çıkarılması gerekmektedir. Aşırı stres bağışıklık sistemini de olumsuz etkilediği için stresten uzak durmak önemlidir. Sağlıklı ve taze gıdalar tüketilmeli, aşırı tuzlu, yağlı ve işlenmiş gıdalardan uzak durulmalıdır. Vitamin ve mineral değerlerinin, özellikle D vitaminin normal seviyelerde olması da yine bağışıklığın kuvvetli olmasını sağlamaktadır. Vertigo tedavisinden sonra hareketli sporlardan ve ani hareketler yapmaktan kaçınılmalıdır. Bol sıvı tüketilmeli, kahve, kola ve çikolata gibi kafein içeren yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı ayrıca sigara kullanımına son verilmelidir. Ecz. Esra Geyikli: Son olarak eklemek istedikleriniz Dr. Öğr. Üyesi Esra Acıman Demirel: Vertigo her yaşta görülebilir, yaşın ilerlemesiyle vertigo sıklığı artmaktadır. Kadınlarda daha sık görülür. Tüm insanlarda vertigonun en sık nedeni iç kulak kristaller kaymasıdır (Benign paroksizmal pozisyonel vertigo). Bununla birlikte migrene bağlı vertigo, servikojenik vertigo dediğimiz boyun kaynaklı vertigo gibi hastalıklar kadınlarda daha sık görülmektedir. Ayrıca baş dönmesi veya dengesizlik şikayetleriyle kendini gösteren duygu durum bozukluğu, panik atak, kansızlık gibi sağlık sorunları da kadınların daha sık yakalandığı sorunlardır. Vertigo her mevsimde görülebilen bir sorun olsa da, vertigoyu tetikleyen bazı hastalıkların ilkbahar ve sonbahar gibi mevsim geçişlerindeki artması ile vertigo sıklığı da artmaktadır. Vertigo; bir hastalık değil, altta yatan sebebin mutlaka araştırılması gereken bir semptomdur. Bu nedenle mutlaka önemsenmeli ve ileri tetkikler ile altta yatan patolojiler araştırılmalıdır. Vertigo tedavisi altta yatan hastalığa göre yapılır.