Amasralı ünlü gezgin ve yazar Strabon, Filyos için "Söylenecek çok önemli bir şeyi olmayan kent" olarak ifade eder.
Bakalım bizim bu kent için söyleyeceklerimiz var mı?
Strabon Filyos`dan M.Ö 50'li yıllarda bölgeden geçtiği düşünülürse daha henüz Roma kenti olmayan Filyos'ta, yine yerleşim yeri Kale`nin bulunduğu tepede olduğu, arkeoloji kazılarda çıkan o döneme ait bulgular bunu göstermektedir. Yani o tepeye ilk kaleyi M.Ö İyonların yaptığı düşünülebilir. Zaten bazı surlar o döneme ait olduğu ,yine yapılan kazılarda kanıtlanmıştır. Kale, daha sonra Filyos'a hakimiyet kuran bir çok devlet tarafından restore edilip en nihayetinde Romalılar tarafından tekrar yapılmıştır.
Zonguldak'ın bir beldesi olan Filyos Antik Kenti, Militos kavimlerinin yerleşmesi ile kurulduğu bilinir. Militoslular aslında bildiğimiz İyonlardır. İyonlar Yunanistan göçmeni olup Girit adasından İzmir civarına yerleşen bir halktır.
M.Ö.1000 yıllında Hint-Avrupa kökenli göçebe kabilelerinin bölgeye saldırması ve yağmalaması ile İyonlar dört bir tarafa dağılmışlardı. Bu savaşlardan kaçanların bazıları bölgede başka şehirler ( Khios (Sakız),Ephesos (Efes),Phokaia (Foça) kurması ile birlikte Batı Karadeniz şehrine geldiği de düşünülebilir. Yani Filyos şehrini kuranların geldiği yer, bugün İzmir-Bergama dolayları olduğu söylenebilir.
İyonlar bir Yunan kavmi olarak bilinir. M.Ö 656`da Batı Karadeniz`in de içinde yer aldığı ilk devlet olan Lidyalılar ise Hint-Avrupa kökenli millettir. Yani Filyos`a yerleşim Lidya`dan çok daha önce olduğu buradan anlaşılıyor.
Heraklia (Ereğli) Tium (Filyos), İstanbul Boğazı açılması ile Yunan balıkçıların akını ile de kurulduğu söylenmektedir. Bölgeye daha sonra Makedonlar hakim olmuştur.
M.Ö. 343 yılında Filyos yerleşkesi, Iyon kültürü ve Helenistik inançlarla yaşamını sürdüren Pers egemenliği altındaydı. Bölgeye daha önce Iran kökenli Persler de gelmişti. Amasra bir Pers şehridir.
Daha bölgeye Makedonlar gelmeden Filyos`ta varlığı bilinen ilk isim Makedon kökenli Attalos`dur. Bunu biz nerden biliyoruz ? Attalos adında ki bir adam, Paflagonya yerlisi (muhtemelen Caucones halkından. Bartın Çayı ile Filyos Çayı arasında o dönem yaşayan halk. ) olan Boa adında bir bayan ile evleniyor.
Attalos ve Boa`nın bir erkek çocuğu dünyaya geliyor. M.Ö 343. Bu çocuğa Philetairos adını veriyorlar. "Filiteros" diye okunan bu adın Philios`a (Falies) benzerliği de şaşırtıcı olmasa gerek. "Falies" nehir kıyısı anlamındadır.
İleride yaklaşık 150 yıl boyunca Anadolu'nun büyük bir kısmını yönetecek Attalos Hanedanı'nın isminin geldiği kişi olan Filyoslu baba Attalos ile Bartınlı anne Boa'nın iki çocuğu daha oluyor.
Philetairos`un ileride vali olarak atandığı hesaba katarsak Filyoslu bu ailenin şehirde önemli bir konuma sahip olduğu, oğullarına askeri eğitim verildiği ve iyi derecede eğitim gördüğünü düşünüyorum.
Attalos ve Boa`nin oğlu Philetairos daha 2.5 yaşındayken Filyos`ta öldürülen bir kişinin cenaze töreni sırasında çıkan arbedede ezildiğini yine Strabon gibi yazarlardan biliyoruz.
Tion bölgesinde yaşayan halkların köken olarak çeşitli yerlerden oldukları düşünülürse, bu cenazede çıkan arbedenin de, farklı halklara mensup iki kesim tarafından" karşı karşıya gelinerek yaşadığını 'tahmin etmek' zor değil.
2,5 yaşında ki Philetairos bu arbede sırasında ezilir. Söylenenlere göre bu ezilme sırasında hayaları zarar görür ve ileride bu olay çocuk sahibi olmasına engel olur.
İleride annesi adına bir tapınak yaptıracak olan Philetairos, tapınağın ismine antik Yunan tanrısı "Demeter" koyduğuna göre, Antik Yunan Kültürü ve Ereğli efsanelerinin etkisi altında olduğunu da bize göstergesidir. Bereket ve hasat tanrıçası olan Demeter ismini annesi Bao`ya hitap ile koyduğuna göre annesinin bir çiftçi kızı olduğu da hesaba katılacak savlardan biridir. O dönem Filyos ve çevresinde yaşayan
İnsanların büyük çoğunluğu kereste, ormancılık, balıkçılık ve tarım ile geçiniyorlar. Filyos nehrinin ağzı ve doğu kısmının çok bereketli topraklar olduğu, yine M.Ö 1.YY.2.inci çeyreğinde buradan geçen Strabon tarafından belirtilmektedir. Philetairos daha 20 yaşına geldiğinde Frigya'da "Antigonos`un askeri" olarak tarihte bahsedildiğine göre, ailenin fertlerinin Filyos`tan o dönemde ayrıldığı anlamına da geliyor.
Philetairos`un çocuğu olmadığı için, kral olduğunda varisi olarak yeğeni, yani abisi Eumenes'in aynı adlı oğlu I.Eumenes'i gösterir.
Böylelikle Filyos`tan baslayan serüven Bergama Krallığı`nın( Pergamon Krallığı ) kuruluşuna uzanır.
Bir Zonguldaklı yerel tarih araştırmacısı olarak ben, Philetairos`un Filyos ile olan bağını irdeledim. Çeşitli kaynaklardan yararlanarak Philetairos ile ilişkilendirerek sizlere aktarmaya çalıştım. Filyos ile olan münasebeti benden bu kadar. Bundan sonrası Zonguldak'ta geçmez. Eğer Bergama Krallığı hakkında daha geniş bilgi öğrenmek istiyorsanız İnternet'te «Bergama Krallığı, Pergamon Krallığı» veya «Philetairos» yazarak daha ayrıntılı okuyabilirsiniz.
Kaynak: Hayati Yılmaz/Zonguldak Tarih
