ZONGULDAK'TA SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİK VE TURİZM...
Raif TOKEL
ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi
Eski İl Turizm Müdürü ([*])
Sektörel Çeşitlilik Üzerine
Endüstriyel amaçlı üretim yapan kamu kurumlarına ait işletmelerin sunduğu olanaklarla sürdürülen balayı sona erdiğinde yani planlı dönemden "plan değil, pilav lazım" diyenlerin iktidar olduğu dönemlerde, yönetenlerin ülkeyi yönetemez duruma düşmeleri sonucu, kamu iktisadi teşekkülü adıyla bilinen "KİT"lerin satılması ve kimi illerin coğrafyalarının küçültülmesiyle başlayan süreç, birçok ilin geleceğiyle ilgili senaryoların yazıldığı bir dönemdir.
Adı "özelleştirme" olan, bu yeni dalganın egemen olduğu süreçte dillendirilen öneriler, birçok ilin bahtı oldu...
Kimi iller sahip oldukları varsıllık kaynaklarını temel alıp, geleceklerini planlarken; kimi iller bahtının rüzgarına kapılarak yol haritalarını belirleyemediği gibi yöresiyle özdeşleşen doğal, tarihsel ve ekinsel (kültürel) değerlerini de koruyamadı...
Bahtının rüzgarına kapılan iller arasında olan Zonguldak, önce ekonomik vaatlerle kalkınmada öncelikli iller(1) arasında yer aldı; sonra siyasal ve yönetsel müdahalelerle coğrafyası(2) iki kez değiştirildi.
Bu süreçte:
- Önce "Bartın", sonra "Karabük" ayrı il oldu.
- Zonguldak Taşkömürü Havzası'ndaki kimi kömür üretim ocakları kiralandı, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdürlüğü küçültüldü.
- Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları (ERDEMİR), Sümerbank Filyos Ateş Tuğlası, Çaycuma Selüloz ve Kraft Kağıdı (Çaycuma SEKA), Çaycuma Yem, Devrek Orman Ürünleri, Devrek Süt Ürünleri gibi fabrikalarla Çatalağzı Termik Elektrik Santralı (ÇATES) özelleştirme kapsamına alınarak, satıldı.
Taşkömürü ve sanayi kavramlarıyla anılan kentin endüstriyel amaçlı üretim yapan tesisleri birer birer elden çıkartılırken "ormancılık (orman ürünleri), metal işçiliği (saç, profil, boru), pişmiş toprağa dayalı sanayi (seramik, tuğla, kiremit), tarım (örtü altı tarımı/seracılık), hayvancılık (tavuk, süt ve besi ineği yetiştiriciliği, kültür balıkçılığı) ve turizmin alternatif sektör olarak önerilmesi üzerine, yörede "sektörel çeşitlilik" dillendirilmeye başlandı...
Zonguldak'ın sektörel anlamda çok yönlü kimlik arayışı içine girmesi, yani tek sektöre bağımlılıktan sıyrılarak, alternatif sektörleri yakalaması, kaçınılmaz yaşamsal bir gerçek olmasına karşın; bu sektörler içerisinde olan turizm, sektör olarak düşünülmediğinden önemsenmedi ve 1994 yılına kadar turizm amaçlı kullanımları içeren bırakın projeler, proje önerileri bile sunulmadı...
Zonguldak'ta Turizm
Bartın ve Karabük'ün ilçe olduğu yıllarda " 8.629" kilometrekarelik bir alana yayılan Zonguldak coğrafyasında geleneksel sivil mimarlık örnekleriyle anılan "Safranbolu", deniz turizmi anlamında öne çıkan "Amasra", yeşil dokusu ve yedi adet küçük heyelan gölleriyle bilinen "Devrek-Yedigöller(3)" gibi her biri ayrı turizm amaçlı destinasyon olacak yöreler varken; bu potansiyel (gizilgüç) yeterince değerlendirilmediğinden; Zonguldak ve yöresi, yatırım ve işletme anlamında turizm pazarında yer alamadı...
Yıllar sonra dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Mustafa Tınaz Titiz'in talimatlarıyla "yöredeki yedi adet mağaranın birinci derece doğal sit alanı olarak tescil edilmesi (1989)", "Sakarya Karasu-Bartın Kurucaşile Kıyı Kesimi Çevre Düzeni Planı (1989-1991)", "Zonguldak İl Turizm Envanteri Ve Geliştirme Planı/Turizm Master Planı (1991-1992)" adlı düzenlemelerin yapılmasıyla atılan ilk adımlardan sonra 1994 yılında İl Turizm Müdürü olarak "Mağara Turizmi'nde Zonguldak" savsözüyle başlattığım çalışmaya Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Dr. Veysel Atasoy, Zonguldak Valisi Sami Seçkin ile Kdz. Ereğli Belediye Başkanı Halil Posbıyık'ın verdikleri desteklerle MTA Genel Müdürlüğü'ne yaptırılan "Zonguldak Yakın Çevresinin Doğal Mağaraları. 1995", "Gökgöl Mağarası (Zonguldak) Araştırma Raporu (Mimari, Elektrifikasyon Uygulama Projesi)", "Cehennemağzı Mağaraları (Kdz.Ereğli) Araştırma Raporu (Mimari, Elektrifikasyon Uygulama Projesi).1997" adlı projelerin uygulanması sonucu hizmete açılan "Gökgöl Mağarası" ile "Cehennemağzı Mağaraları" ilin destinasyon anlamında ilk turizm projeleri olarak bakanlık kayıtlarına girdi(4).
-----------------------------------------------------------------------------------------
([*]) "Temmuz.1993 - Aralık.1996" ve "Ocak.1998 - Nisan.2003" dönemleri Zonguldak İl Turizm Müdürü
Zonguldak, Bartın, Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Projesi Dönemi: 1995-1997
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme Ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü'nce "BRL", "GERSAR", "TÜMAŞ" adlı yerli ve yabancı firmalardan oluşan bir konsorsiyumuna yaptırılan; yerel kaynakların değerlendirilmesini amaçlayan "Zonguldak, Bartın, Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Projesi: 1995-1997" adlı proje içerisinde olan "Turizm Geliştirme Önfizibilite Etüdü"nü temel alarak hazırlayıp İl Özel İdaresi Yatırım Programı'na sunduğum toplam on iki adet turizm amaçlı proje önerisi(5) yatırım programına alındı; ama, adı geçen projelere ait ödenekler başka müdürlüklere kaydırıldı...
Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA) Dönemi: "2010-2013" , "2014-2023"
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı'nın kaldırılması sonucu "kalkınmada yerel ortağınız" savsözü (slogan) ile kurulan kalkınma ajanslarından Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Ajansı (BAKKA) tarafından hazırlanan "I.Dönem:2010-2013" ve "II.Dönem: 2014-2023" bölge planlarında da, "turizm", yöre için önerilen alternatif sektörler arasında olmasına karşın;
BAKKA'nın sunduğu "Sosyal Kalkınma Mali Destek", "Küçük Ölçekli Altyapı Mali Destek", "Yöresel Değerler Mali Destek" adlı hibe türü parasal destek programlarına, Kdz.Ereğli Belediyesi'nce "2011" ve "2013" sunulan projeler(6) dışında, turizm ile ilgili projeler kaleme alınmadığı için bu olanaktan da yeterince yararlanılamadı.
Çünkü yörenin kültür-turizm içerikli gizilgücünü içeren yazılı ve görsel belgelerden oluşan döküm (Zonguldak Kültür Envanteri) hazırlanmadan, konuyla ilgili önerilerin öncelik sıralaması (Zonguldak Turizm ve Kültür Turizmi Amaçlı Yol Haritası) belirlenmeden ve söylenenler proje formatında kaleme alınmadan ortaya atılanlar "laf olsun, torba dolsun" kabilinden önerilerdi...
Yazılanlar ve yapılanlar ortayken "Zonguldak İletişimde Değerler Haritası Çalıştayı" başlığı altında "2023 Turizm Hedeflerine Doğru Zonguldak'ta Doğa Ve Kültür Turizmi" konulu çalıştay kapsamında düzenlenen "odak toplantıları(?)" sonucu toplam on altı adet(7) "proje önerisi (?) ya da proje (?)" belirlendi...
Aşağıda dipnot (Dipnot:7) olarak adlarını yazdığım bu çalışmaları (proje önerileri/projeler) kaleme alan müeelliflere şükranlarımı sunarken, usuma takılan;
- "Yerindeliği", "öncelik sıralaması", "yıllara göre uygulama takvimi" ve "parasal kaynakları" açıklanmayan "proje önerileri/projeler", hangi kültür envanteri ve hangi yol haritası temel alınarak kaleme alındı? Bölgede toplam üç adet üniversite varken, söz konusu "proje önerileri/projeler" ile ilgili kimi çalışmaları yörenin dışındaki üniversitelerle birlikte yapmanın esbab-ı mucibesi nedir? İlin tarihinde önemli yeri olan Herakleia Pontike (Kdz.Ereğli), Tieion (Filyos) gibi antik dönem izleri olan yerleşim birimleri neden bu çalışma kapsamına alınmadı? Sorularını dillendirerek; anlattıklarımın üfleme türü olaylar zinciri olmadığını, otuz yıllık (1989-2019) geçmişi olan bir konunun - Zonguldak'ta turizm ve kültür amaçlı yatırımların ve bu konuda alınan mesafenin resmi tanık ve kanıtlara dayalı özeti olduğunu belirtirim.
------------------------------------------------------------------------------------
DİPNOTLAR:
(1) Zonguldak 1990 yılında "Kalkınmada İkinci Derece Öncelikli İl", 1991'de de "Kalkınmada Birinci Derece Öncelikli İl" olmuştur.
(2) 28.08.1991'de Bartın'ın (Amasra, Kurucaşile, Ulus), 03.06.1995 tarihinde Karabük'ün (Eflani, Yenice, Safranbolu) il olmasıyla Zonguldak'ın coğrafyası da küçülmüş; il, nüfusunun %40'ını, yüzölçümünün %60'ını kaybetmiştir.
(3) 29.04.1965 tarihinde "ulusal park" olarak tescil edilen "Yedigöller Ulusal Parkı"nın bulunduğu alan (2019 hektar), 1990'lı yıllara kadar coğrafi anlamda Bolu il sınırları, orman varlığı olarak Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü alanı içerisindeydi.
(4) Bizzat kaleme alıp, 1994 yılında İl Turizm Müdürlüğü adına Turizm Bakanlığı'na sunduğum "Gökgöl Mağarası Turizm Amaçlı Kullanım Projesi", mağara turizmi; "Mitolojide Cehennemağzı Mağaraları", inanç turizmi kapsamında Turizm Bakanlığı kayıtlarına giren Zonguldak İli'inin ilk turizm projeleridir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı kaynaklarında bu iki proje yanında bakanlıkça yürütülen arkeolojik kazı çalışması ile ikisi bakanlık (Kdz.Ereğli Müzesi, Zonguldak Maden Müzesi) biri özel (Gökçebey Çanakçılar Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi) olan üç müze dışında başka "kültür", "kültür turizmi" projesi yoktur.
(5) İl Turizm Müdürlüğü'nce 1998 - 2003 Döneminde İl Özel İdaresi Yatırım Programı'na Sunulan Proje Önerileri ve Projeler: 2003
"Merkez İlçe Sofular ve Çaycuma Çayırköy Mağaraları Etüt", "Kozlu Ilıksu Termal Kaynağı Sondaj", "Elvanpazarcık Harmankaya Trekking", "Alaplı Gümeli Yayla (Bölüklü Yayla)", "" Merkez İlçe Göldağı, Devrek Bostandüzü, Alaplı Kocaman Kamping ve Rekrasyon Alanı", "Devrek Dirgine (Yazıcık) Organik Tarım Ve Ekoköy", "Merkez İlçe Göbü, Türkal Köyleri ve Filyos (Hisarönü) Kıyı Bandı Düzenlemesi", "Zonguldak Çaydamar Yaşayan Madencilik Müzesi" adlı proje önerileri / projeler.
(6) Kdz.Ereğli Belediyesi Başkanlığı'nca Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı'na Sunulan ve Kabul Edilen Projeler: 2011, 2013
- BAKKA,Sözleşme No: TR 81/11/Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı - 584, 'Sevginin, Barışın, Dostluğun Sıcaklığı Kdz.Ereğli'de Yaşanır' Adlı Turizm Amaçlı Tanıtım Seti Projesi. 2011
- BAKKA, Sözleşme No: TR 81/13/Küçük Altyapı Mali Destek Programı - 001, 'Geçmişten Bugüne, Bugünden Geleceğe' Kdz.Ereğli Belediyesi Kent Müzesi Projesi. 2013
(7) 2023 Turizm Hedeflerine Doğru Zonguldak'ta Doğa Ve Kültür Turizmi" Çalıştayı'da Saptanan Proje Önerileri / Projeler: 2019
"Zonguldak Limanı Rekreasyon Projesi", "Zonguldak Mağaraları Ziyaretçi Merkezi", "Üzülmez Kültür Vadisi", "TTK Rombaki Çocuk Bilim Merkezi", "Gümeli Meydanı Tabiat Anıtı İle Can Buluyor", "Kadıoğlu Mozaikleri Koruma Çatısı", "Madencioğlu Şelalesi", "Çayırköy Ekolojik Odağı", "A Tipi", "Zonguldak TSO Apiterapi Köyü", "Kandilli Köy Pazarı Ve Endüstri Mirası Ziyaretçi Merkezi", "Aşağı Kandilli Endüstri Mirası Turizm Odağı", "Harmankaya Kanyonu Alternatif Turizm Odağı", "Bölüklü Yaylası Konaklama Birimleri", "Çaycuma Filyos Kıyısı Kentsel Tasarımı", "Çaycuma Fuarı" başlıklı proje önerileri / projeler.
KAYNAKLAR:
1- Zonguldak İl Turizm Potansiyeli Üzerine Bir Değerlendirme, Raif TOKEL, İl Turizm Müdürü.1993
Not: 29.11.1993 / 865 Tarih / Sayılı yazı ekinde Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürlüğü'ne gönderilen bu çalışmaya Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürlüğü'nce verilen 19.01.1994 / 133-255-1643 Tarih/Sayılı yanıt.
2- Zonguldak'ta Turizm: Sorunlar - Öneriler, Raif TOKEL, İl Turizm Müdürü, 1996
3- Zonguldak İl Turizm Müdürlüğü ve Zonguldak İl Özel İdaresi Müdürlüğü Arşivleri
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Raif TOKEL
ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi
Telefon: 0 533 749 81 49
e-ileti: [email protected]
