SÖZÜN BAŞI
Belediye Başkanımız Sayın Halil Posbıyık ile birlikte yerinde görerek kararlaştırdığımız çalışmaların başında, kent merkeziyle iç içe konumda olan sit alanlarını koruyup, ekinsel bir kalıt olarak geleceğe aktarmayı hedefleyen projeler vardı...
Literatürde "Çevre Düzenlemesi" adıyla anılan bu tür projelerde hedef, arkeolojik potansiyeli korumak temelinde adı geçen alanı "ören yeri(1)" olarak ziyarete açmaktı.

Kiliseden Camiye Dönüşen Bir Mabet
Yazımın konusu olan dinsel amaçlı kullanım, ilçemizin tarihi kent merkezini oluşturan yöreler arasındaki Akarca Mahallesi'nde olup; bu alan, 1981 yılında "Heraklius Sarayı ve Çevresi" adıyla "Birinci ve Üçüncü Derece Arkeolojik Sit", 2005'de alınan revize bir kararla "Birinci Derece Arkeolojik Sit" olarak tescil edilmesine karşın; alan ve alan içerisindeki taşınmazlar hakkında araştırma yapılmadığından, Akkuyu Sokak 213 ada, 1 parseldeki taşınmazın zeminindeki döşeme mozaiği ancak 41 yıl sonra koruma kurulu gündemine girebildi...
1950 yılında araştırmacı yazar Osman Sümer'in, 1960 yılında tarihçi Tahsin Aygün'ün, 1966 yılında Avusturya Bilimler Akademisi adına araştırma yapan Prof. Dr. Wolfram Hoepfner'in ve 1994 yılında davetimi kabul ederek Kdz. Ereğli'ye gelip slayt gösterisi eşliğinde sunum yapan Dr. Tayfun Akkaya'nın konuyla ilgili açıklamaları, adı geçen dinsel amaçlı kullanıma ait ilk bilgilerdir.
Osman Sümer'in "Yukarı Cami: Bir adı da Süleymanlar Camii'dir. Kiliseden müdevver(2) olup, çok harap bir vaziyettedir. Tahminen Ayasofya ile hemzemandır(3). Camiliğini gösteren sadece mihrabı(4) ile harap minaresi ve ahşap son cemaat kısmıdır. Duvarların sıvaları tamamen dökülmüş olduğundan altından kiliselik zamanına ait renkli tasvirler ve aziz(5) resimleri meydana çıkmıştır"; Tahsin Aygün'ün "Bizans zamanından kalma iki kilise vardır. Süleymanlar Camii olarak kullanılan kilisenin duvarlarında badanalar döküldükçe havariyuma(6) ait tasvirler meydana çıkmaktadır. Bu durum tasvirperestliğin(7) Ereğli'de de tesirini göstermiş olması bakımından önemlidir" içerikli açıklamaları; söz konusu taşınmazın sıradan dinsel amaçlı bir yapı olmadığının kanıtıdır.
1950 ve 1960 yıllarında yerinde görülerek yapılan bu saptamalardan sonra 1990-1994 yıllarında Tayfun Akkaya'nın "Ereğli'de Akarca Mahallesi Akkuyu Sokağında eski bir Bizans Kilisesi yer almaktaydı. Kilisenin tam bulunduğu nokta surla çevrili eski kent alanının merkezinde ve ana caddenin biraz yukarısında kalmaktadır. Şimdi, burada 14.04.1942'de Mehmet Çelikel tarafından yaptırılan bir cami bulunur. Bizans devrine ait kilisenin döşeme mozaiği caminin bodrum katında
kalmıştır. Ayrıca bodrumdaki duvarın bir kısmında yer alan fresko(8) kalıntısı da eski kiliseye aittir. Bunların dışında eski yapıya ait hiçbir şey mevcut değildir. Ancak bir kazı yapıldığı takdirde, cami inşaatı sırasında tamamen tahrip edilmediyse kiliseye ait temel kalıntılarına ulaşılabilir. Bizans devrinden bu yana kilisenin yer aldığı noktadaki toprak seviyesindeki yükselme dolayısıyla mozaik bugün caddenin 1,5 metre kadar altında kalmaktadır. Mozaiğin bulunduğu bodrum adeta bir çöplük haline gelmiştir. Mozaiğin dekoratif yapısı ve renkleri belli olmakla birlikte yer yer harap bir görüntüyle karşılaşılmaktadır" tespiti de, ekinsel kalıtımızı oluşturan olan bu yapılara verilen önemin ve değerin ölçütüdür.
Basılı kaynaklardaki tahmini bilgilere göre bu yapı, Orhan Bey'in oğlu Süleyman Paşa (1357-1360) dönemine kadar kilise olarak kullanıldıktan sonra cami olarak hizmet vermeye başlamış; aradan geçen uzun zaman ve kullanımdan kaynaklanan yıpranma, eskime sonucu kullanılamaz duruma gelince, kilisenin bulunduğu arsaya 14.04.1942 tarihinde Mehmet Çelikel tarafından "Çelikel Camisi" adıyla anılan yeni bir cami yapılmıştır.

2500 Yıllık Yapıyı Koruyamadık, Bari Kalanları Koruyalım
Erken Hıristiyanlık Dönemi'ne(9) ait bir yapıdan kilise olarak kullanıldığı yıllardan kala kala yaklaşık 13,4 metrekarelik bir kare alanı içeren döşeme mozaiği ile harap bir fresko kalıntısı kaldı. (Bknz: fotoğraf 1, fotoğraf 2)

Çelikel Camisi'nin bodrum katında kalan bu değerleri ve bulunduğu ortamı temizleyip gerekirse restore ederek sergilemeyi içeren çalışmayı; "bütüncül korumadan" yana olduğumuz için "Heraklius Sarayı ve Çevresi Çevre Düzenlemesi Projesi" kapsamında ele alıp; "BAKKA, 2021 Yılı Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı"na, "Zonguldak Valiliği İl Özel İdaresi Emlak Vergisi Katkı Programı"na ve "Tarihi Kentler Birliği, Bin Yılda Bin Eser Programı"na sunduk.
BAKKA Değerlendirme Komitesi'nce maddi temeli tartışmaya açık bir bahane (gerekçe değil, bahane) ile "olumsuz" olarak değerlendirilen projemiz, Tarihi Kentler Birliği'nce "Başarılı Proje" olarak taltif edilirken, Zonguldak Valiliği'nce verilecek karar henüz açıklanmadı.

Sonuç
Yüzyılların emaneti olan bu antik değerlerin kültür varlığı olarak tescil edilmesinin yanında; kentin Erken Hıristiyanlık Dönemi'nde önemli bir dinsel merkez olmasının kanıtı olan bu sonuç, ilçedeki diğer dinsel amaçlı kullanımlar birlikte "Kdz. Belediyesi Ereğli Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü" tarafından projelendirilirse(!); Kdz. Ereğli, "İnanç Turizmi Projesi" izlencesinde de uğranacak/uğranılacak bir yer olur düşüncesindeyim.

SÖZLÜK
(1) Ören Yeri: İnsanoğlunun ortaya çıktığı Alt Paleolitik Çağ'dan günümüze kadar gelen süreçte kurulmuş, arkeolojik ve tarihsel değeri olan eski uygarlık/uygarlıklar kalıntılarının bulunduğu yer.
- Alt Paleolitik Çağ (Eski Taş Çağı): Günümüzden yaklaşık 2.5 milyon yıl ila 200 bin yıl öncesini kapsayan dönem.
(2) Müdevver: Döndürülmüş, çevrilmiş (Kiliseden müdevver: Kiliseden döndürülmüş).
(3) Hemzeman: Ayni zamanda, çağdaş.
(4) Mihrap: Camide imamın namaz kıldırırken cemaatin önünde durduğu, kıble yönündeki duvarın ortasındaki oyuk ve girintili yer.
(5) Aziz (Saint/St): Hıristiyanlıkta iyilikleriyle tanınmış kutsal kişilere verilen ad.
(6) Havariyum (Havariyyun): Hz. İsa'nın öğüt ve inançlarını yayma işiyle görevlendirdiği kişiler adına yapılan kiliselerin genel adı.
- Havari (Elçi): Hz. İsa'nın öğütlerini, inançlarını yaymakla görevli kişi.
(7) Tasvirperest (İkonoklatr): Hıristiyanlık inancında dinsel kökenli kültürel değerlerin dinsel ve politik nedenlerle bilinçli olarak tahrip edilmesine karşı olanlara verilen ad.
(8) Fresko (Fresk): Kireç suyunda eritilmiş madeni boyalarla, yeni sıvanmış ıslak duvar yüzeyine resim yapma tekniği, bu yolla yapılmış duvar resmi.
(9) Erken Hıristiyanlık Dönemi (Havariler Çağı): MÖ:325'te toplanan I. İznik Konsili'nden önceki dönemin adı.
- Konsil: Hıristiyanlıkta, Hıristiyan dini ile ilgili konuların, işlerin konuşulduğu üst düzey toplantı.

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA
- Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)'nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri, Yazar: Tayfun Akkaya, İstanbul.1994
- Karadeniz Ereğlisi Tarihi, Yazar: Tahsin Aygün, Ankara.1960
- Herakleia Pontike - Ereğli: Eine Baugeschichtliche Unterduclung Forschungen an der Nordküste Kleinasiens, Yazar: Wolfram Hoepfner, Viyana.1966
- Ereğli (Karadeniz Ereğlisi), TTOK Belleteni, Yazar: Osman Sümer, Ankara.1950 (Aralık.1950, Sayı: 107, s: 11-13)