Yerüstü su kaynaklarının suya olan gereksinimi karşılayamaması üzerine, yeraltındaki su kaynaklarının aranmasıyla başlar, su kuyularının öyküsü...
Çünkü öykü, belli bir coğrafyada bilinen bir zaman diliminde yaşayanların taraf ya da tanık olduğu olay ve olaylar zincirinin dillendirildiği anlatımlardır. Hemen hemen tüm öykülerin temel öğesi insan olduğu için bu öykünün de temel öğesi ve baş kişisi insandır.
Yeraltındaki su kaynağına ulaşıp; onu yeryüzüne çıkarmak için derinlemesine açtığı çukuru "kuyu" sözcüğüyle adlandıran ve kuyudan çıkan yaşam kaynağını kullanan insan olduğundan, bu sürecin faturası da insana kesilir; yaptıklarıyla yapmadıklarıyla, koruyup yaşattıkları ve ya-şa-ta-ma-dık-la-rıy-la...

KDZ. EREĞLİ'DE SUYUN KULLANIMIYLA İLGİLİ KÜLTÜR MİRASI ÖRNEKLERİ
2011 yılında Belediye Başkanımız Sayın Halil Posbıyık ile birlikte başlattığımız "Kdz. Ereğli'de Suyun Kullanımıyla İlgili Kültür Mirası Örnekleri Proje Önerisi" adlı çalışma kapsamında Kdz. Ereğli'de kayıtlara geçmiş, toplam on dokuz adet suyu kullanma kültürü ile ilgili mimari değer olduğunu belirledim.
Bu nicel durum "su kuyusu", "çeşme", "hamam", "sarnıç", "su kemeri-akuadukt (su yolu)", "kanal-kanalet" gibi farklı kullanımları içeren nitel bir çeşitlilik (farklı kullanım türü) içermesine ve bunların her biri ayrı bir kültür mirası olmasına
karşın; "Bozhane Hamamı" ile "Ali Ağa Hamamı(1)" dışındaki değerler hakkında "Kültür Müdürlüğü(!)","Kültür Ve Turizm Müdürlüğü(!)", "Vakıflar Müdürlüğü" gibi doğrudan ilgili kamu kurumlarının gündemlerinde bile olmadığını saptadım.

KDZ. EREĞLİ'DEKİ SU KUYULARI
İnsanoğlunun en ilkel araç ve gereçlerle emek yoğun bir uğraş sonucu yaptığı ilk tesislerden biridir, su kuyuları...
İlk su kuyusunun nerede ve ne zaman hizmete açıldığına dair bilgilere erişemedim; ama edindiğim Yard. Doç. Dr. Tayfun Akkaya'nın "Herakleia Pontike'nin (Karadeniz Ereğlisi) Tarihi Gelişimi Ve Eski Eserleri" ve Prof. Dr. Wolfram Hoepfner'in "Herakleia Pontike (Ereğli) Bir Mimarlık Tarihi Sorgulaması" adlı yapıtlar(2) yanında konuyla ilgili koruma kurulu kararları bu çalışmada rehberim oldu.
İncelediğim koruma kurulu kararlarına göre Kdz. Ereğli'de "havalandırma bacası ve kuyu", "su kuyusu-su kanalı", "su kuyusu" adlarıyla kayıt altına alınmış, üç adet kültür mirası örneği arasında "geleneksel su kuyusu" örneği olmadığı gibi asırlarca yöre halkının içme suyu ve kullanma suyu gereksinimini sağlayan mahalle kuyuları da süreç içerisinde ya yol genişletmesi bahanesiyle iptal edilmiş ya da üzeri kapatılarak kullanım dışı bırakılmıştır.
İlçede bilinen su kuyularının üçü Kdz. Ereğli'nin tarihi kent merkezini oluşturan yöreler arasındaki Akarca Mahallesi"nde olup; bu alana "akarca" adı verilmesi
gelişigüzel bir adlandırma(3) değil, "akarca" sözcüğünün anlamıyla (akarca, küçük su kaynağı) ilgili olmasına karşın; "bu yöredeki su kuyusu", "sarnıç", "çeşme", "kanal-kanalet" gibi tarihsel ve arkeolojik kökenli su mimarisi örnekleri gereği gibi korunamadığı gibi proje koordinatörü olarak bizzat kaleme alıp sunduğum "sokak sağlıklaştırması", "çevre düzenlemesi" adlı projelerimize de gerekli destek verilmemiştir.
Bu olumsuz sonuca karşın, yerlerinden alınıp Kdz. Ereğli Müzesi'nin bahçesinde sergilenen iki adet su kuyusu bileziği ibret alınacak çok önemli bir örnektir. Yüzeylerinde rölyef tekniğiyle işlenmiş mitolojik kökenli varlıkların olması, ait olduğu su kuyusunun tarihsel geçmişi ile o yıllarda su kuyusuna verilen önemin kanıtıdır.
Hikmet Tezel'e ait konutun bahçesinden alınan su kuyusu bileziğinde, rölyef tekniğiyle işlenmiş denizlerin ve depremlerin tanrısı Poseidon, zafer ve hız tanrıçası Nike, aşk ve doğurganlık simgesi olan Eros, Zeus'un evi olan Olimpos'a saldırdığından baş tanrı Zeus tarafından gök kubbeyi omuzlarında taşımakla cezalandırılan Atlas gibi mitolojik kökenli değerlere ait figürler vardır.
Huriye Us'a ait konutun bahçesinden alınan kuyu bileziğindeki dikkat çeken görüntü, rölyef tekniğiyle kabaca işlenmiş gerçek yaşamda olmayan bir canavar (ejderha) kabartmasıdır.
2011 yılında "Kdz. Ereğli'de Suyun Kullanımıyla İlgili Kültür Mirası Örnekleri Proje Önerisi" hakkında bilgilerine başvurduğum ressam Osman Zeki Oral ile yerel araştırmacı Seyfi (Seyfettin) Onat'ın anlatımlarına göre bu su kuyusundaki efsanevi yaratık kabartması nedeniyle su kuyusu, yörede "yılanlı kuyu" olarak bilinirmiş.

SONUÇ
1990-1994 yıllarında Kdz. Ereğli'ye gelerek araştırma yapan Yard. Dr. Tayfun Akkaya gördüğü olumsuz tabloyu "Karadeniz Ereğlisi su tesisleri kuyular, çeşmeler ve su sarnıçları bakımından şanssızlığa uğramış bir ilçedir. Bunlardan günümüze ulaşabilenlerin sayısı çok sınırlıdır" açıklamasını(4) temel alıp 2011 yılında başlattığımız "koruma-kullanma dengesi" orjinli projelerimiz arasında olan "Balı Mahallesi Roma Dönemi Su Kemerleri Çevre Düzenlemesi Projesi(5)" Tarihi Kentler Birliği'nce beğenilip uygun görülmesine ve işe başlama anlamında hibe türü parasal destek verilmesine karşın, 2014-2019 döneminde projeyle ilgili bir çalışma yapılmadı.
Bu dönem yukarıda belirttiğim projeyi revize ederek "Zamanın Tanığı: "Balı Mahallesi Roma Dönemi Su Kemerleri Çevre Düzenlemesi Projesi" ile "İki Bin Yıllık Bir Geçmişin Ayak İzleri: Heraklius Sarayı Ve Yakın Çevresi Çevre Düzenlemesi Projesi(6)" adlı başvurularımızı Tarihi Kentler Birliği ile Zonguldak Valiliği'ne sunduk.
Tarihi Kentler Birliği Danışma Kurulu tarafından "başarılı proje" olarak taltif edilen projelerimiz Zonguldak Valiliği'nce incelenmekte olup, kültür ve turizm amaçlı projelere önem veren Sayın Valimizin desteklerini bekliyoruz.

[*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*][*]
DİPNOTLAR

(1) "Bozhane Hamam" ile "Ali Ağa Hamamı" sahiplerinin kişisel girişim ve başvurularıyla ele alınmış. Bunlardan "Ali Ağa Hamamı" restore edilerek 2012 yılında hizmete sunuldu, "Bozhane Hamamı"nda restorasyon çalışmaları devam ediyor.
(2) Hoepfner Wolfram, Herakleia Pontike - Ereğli, Eine Baugeshichte Untersuchung (Herakleia Pontike - Ereğli Bir Mimarlık Tarihi Sorgulaması), Avusturya Bilimler Akademisi, Wien (Viyana).1966
Akkaya Tayfun, Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)'nin Tarihi Gelişimi Ve Eski Eserleri, İstanbul.1994, ss: 192
(3) Yer adları bilimi olan tuponomide doğa ve doğal değerler yer adı adlandırmanın en önemli kaynakları arasında olduğundan yer adları önemli bir coğrafi referans sistemidir.
(4) Herakleia Pontike'nin (Karadeniz Ereğlisi) Tarihi Gelişimi Ve Eski Eserleri, Tayfun Akkaya, İstanbul.1994, ss: 192 / s: 52
(5) Tarihi Kentler Birliği'nin açtığı "Üç Yılda Üç Yüz Eser" adlı programa Kdz. Ereğli Belediye Başkanlığı Proje Koordinatörlüğü olarak hazırlayıp 28.02.2013 tarihinde sunduğum "Balı Köy Su Kemerleri I. Derece Arkeolojik Sit Alanı Çevre Düzenlemesi Projesi"nin kabul edilmesi sonucu başlangıç olarak 12.04.2013 tarihinde "10.000,00"TL hibe türü parasal destek sağlandı. Konuyla ilgili girişimlerde bulunulmadığından sağlanan parasal destek geri çekildi.
(6) "Heraklius Sarayı" adlı antik dönem yapı kalıntısının çevresi "I. Derece Arkeolojik Sit Alanı" olup, sözünü ettiğim Akarca Mahallesi sınırları içerisindedir. İlgili koruma kurulunca kabul edilmiş "Koruma Amaçlı İmar Planı" olan alana, uygun düşen proje, "Çevre Düzenlemesi Projesi"dir.