1931 yılı ağustos ayının 26'incı günü geldi Mustafa Kemal ATARTÜRK Zonguldak'a. 90 yıl önce...
Atatürk'ün Zonguldak' gelişi, planlı ve önceden haber verilmiş sıradan bir il ziyareti değildi.
Cephede savaş kazanılmıştı. "30 Ağustos" kutlamalarına 4 gün kalmıştı. Yeni başlatılan taarruzun adı ekonomik kalkınmaydı.
Saat 20.00'de karar verilmiş, 21.00'de yola çıkılmıştı. Ertuğrul Yatı, sabaha Zonguldak'ta olunacaktı. Vali Akif Bey bile telgraf haberini sabah almıştı.
Ülkenin ekonomik kalkınması tartışılırken 1926 yılında kurulan İş bankası madencilik kuruluşları, kömür havzasında boşa çıkmış ruhsatları birleştirerek gelişiyordu. Üzülmez deki İş Bankası ocaklarına TÜRKİŞ OCAKLARI adı verilmişti.
TÜRKİŞ bir Anonim şirketti. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Celal Bayar da hissedarlarıydı TÜRKİŞ'in.
İşletmeciliğin büyük bir bölümü yabancı şirketlerin elindeydi. Çok sayıda ruhsat verilmişti Cumhuriyetten önce... Yeni baştan düzenlediydi taşkömürü havzası.
Cumhuriyeti kuranlar, Zonguldak tarihini kendileri yorumladılar ve yol haritasını tartışmalarla kendileri çizdiler.
İlk iş sosyal güvenlikti. Anıt kurum "AMELEBİRLİĞİ" ile başlandı işe... Önce "MADEN MEKTEBİ" açılmış, sonra da "KÖMÜRE GİDEN DEMİRYOLU" yasası çıkarılmıştı.
Filyos- Ankara hattı 1931 yılında tamamlanmıştı. Altıyla ve üstüyle kömür havzasının planlanması tartışma konusuydu.
MTA, ETİBANK ve EİEİ kurulmalı mıydı?
Çok sayıda işletmeci mi? Yoksa HAVZA İŞLETMECİLİĞİ mi? Tartışılıyordu.
İlk Kok fabrikasının Üzülmez' de İş Bankası- Devlet birlikteliğiyle kurulmasına 1931'den sonra karar verildi. Konunun incelenmesi için Avrupa'ya heyetler gönderildi.
Şimdi sırada, Türkiye'nin ekonomik savaşı vardı.
Bu savaşın adı "KÖMÜR, DEMİR VE ELEKTRİK" ti. Yani Zonguldak Türkiye'nin ekonomik mucizesi olmalıydı.
Farklı görüşler tabi ki vardı. Masalar devrilse de değişen iktidarların, kömür havzasına bakışları değişmedi.
ÇATES, KARDEMİR ve altı- üstüyle iki katlı KÖMÜR, yıllarca süren bu tartışmalı yatırımları sonucunda doğdu.
ATATÜRK'ÜN, Batı Karadeniz'de karaya ayak bastığı o iskeleye
ATATÜRK'ÜN, brifing aldığı RONBAKİ KONAĞI BAHÇESİ
Bu iskele ve bu konağa, bu tarihsel gerçeklerden bakmak lazım.
İşte bu nedenle bu iki yapıya işlev kazandırması ve koruması Zonguldak'ın varoluş nedenidir. Tabi ki içine Bartın ve Karabük'ü de alan büyük Zonguldak için.
Batı Karadeniz'in en önemli iskelesi ile endüstri tarihi kokan konağı, en iyi şekliyle tanzim edilmeyi kültüre dönüşmeyi bekliyor.
Bir ay öncesinden hatırlatmak boynumun borcu...
İşte 26 Ağustos'a böğe bakmak gerekir.
Ekrem Murat Zaman
Fotoğraf: Rombaki Köşkü ve Atatürk canlandırmasıdır...
Zonguldak Nostalji
(ty.yıldırım-Temmuz 2021)
