Zonguldak'ta "gün" isimleri

13.10.2021 - 16:46 Yayınlanma

17.04.2024 - 17:00 Güncelleme

Zonguldak'ta haftada 7 gün var;
Devrek
Devrekertesi:
Çarşamba
Perşembe
Tefen
Zonguldak
Zerzene
Anlaşılmadı herhalde;
Osmanlı Dönemi'nde Zonguldak yöresinde gün isimleri pazar kurulan yerlere göre telaffuz ediliyor.
Pazartesi, Devrek pazarı.
Çaycumalar veya Tefenliler pazartesi gününe "Devrek" diye söylüyor.
Buna göre Salı günü ise "Devrekertesi günü" oluyor.
Ufuk Deniz AŞÇI ve Mehmet YASTI 'nın "Türkiye'de "DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE KULLANILAN GÜN ADLARI" makalesinden yola çıkarak, ben de Zonguldak ile ilgili bir araştırma yaptım. Buna göre; gün adları Zonguldak'ta şu şekilde kullanılıyor.
Devrek; Devrek Pazarı. "Pazartesi."
Zonguldak'ın Çaycuma ilçesinde yaşayan halk, Devrek ilçesinde pazar yerinin kurulduğu pazartesi gününe "Devrek" adını vermiştir.
Devrek Ertesi: Devrek Pazarı Ertesi; yani Devrek'te kurulan pazar yerinden bir gün sonra gelen gün "Salı" olarak değil, Devrekertesi olarak bahsedilmiş.
Çaycumalar bu güne böyle bir ad vermişler.
Eflani, Eflani Pazarı'. "Pazar." Eflani ilçesinde pazar yerinin kurulduğu güne bu ad verilmiştir.
Zerzene = Zerzene Pazarı. "Pazar Günü."
Bugün adı Kozcağız olan yerleşim yerinin adı, Osmanlı vesikalarında nam-ı diğer Zerzene olarak geçen bu yer, aslında bölgeye verilen adıdır. Ama genelde Kozcağız veya Hamidiye olarak geçiyor. Zerzene`nin bir anlamı "harabe", "yıkık" ve "virane" anlamında. Fakat bölge halkı Pazar günü anlamında da kullanıyor.
Yani bugün bu isimlerin aslında anlamı farklı ama pazar kurulmasından dolayı gün isimleri olarak da kullanılıyor.
Cuma günleri Tefen pazarı. Lakin Tefen 'de çocukluğumda pazar kelimesi "Cuma" olarak kullanılmaktaydı. "Pazara gittim" yerine "Cumaya gittim" şeklinde. Bunun nedeni Tefen pazarının olduğu yerde, aynı zamanda Cuma namazının da kılınacağı bir cami mevcut olması. Köyden satış için gelen insanlar hem pazarda mallarını satmakta, hem gerekli erzakını temin etmekte, hem de Cuma namazını kılmaktaydı. Osmanlı zamanında genelde köylerde cami bulunmadığından, köylerde "oda" dedikleri minaresiz yerlerde namaz kılarlardı. Cami şehir merkezinde bulunurdu. Bir çok isim de buradan gelir. Çaycuma ismi de buradan gelmekte. Lakin eskiden Çaycuma ismi "Çarşamba" idi.
Bununda nedeni, pazar alışverişinin yapıldığı günün çarşamba gününe denk gelmesi olarak görebiliriz. Zira bölgemizde gün isimlerinin yerleşim yerinin "ad" olarak kalması sadece Çarşamba kazası ile sınırlı değildi.
Yine Osmanlı vesikalarında Bolu Sancağı'na bağlı "Pencşenbih veya nam-ı diğer Yedidivan" olarak geçmektedir. Buradan anlaşıldığı gibi bu güne kadar kullanılan Zonguldak'ın Perşembe Köyü (Perşembe günü) ile Perşembe Pazarı anlamını bir arada kullanmış.
1944 yılında Çarşamba ismi, Çaycuma olarak değişse de, Perşembe, Perşembe olarak kalmış.
Normalde bugün kullandığımız gün adlarının bazılarının, tavla zarları ile aynı olması da tesadüf değil.
Tavla oynayanlar bilir. Tavlada zarlara verilen adlar vardır. Bu, Farsça sayılara verilen adlardır aslında.
1:yek,
2: Du,
3: Se,
4: Cihar,
5: Penç,
6: Şes
Peki tavla zarında olmayan 7 sayısı! O da Farsçada "heft"dir yani hefte.
Biz bu yediyi, "hafta" olarak söylüyoruz.
Bu sayılar aslında sadece tavlada kullanmıyoruz. Gün adlarına da yansımış.
Çarşamba; Farsça Cehar-şenbe (dördüncü gün)
Hani; Penc-ü se ;severler güzeli genc üse diyoruz ya! İste o Penc beşinci gün yani Perşembe; Farsça Penç- şenbe
Cuma ise Arapçadan gelir. "Toplanma" anlamındadır.
"Salı" kelimesi ise Arapçada "Selase" olarak kullanılan ve Türkçeye Salı olarak gecen bir kelimedir.
Pazar aslında ilk gündür. Pazar - Farsça- (ba = yemek, zar = yer anlamında)
Biz hafta başını pazartesi olarak kullanıyoruz. Pazar kelimesi "alışveriş yapılan yer" anlamında. Bugün de kullandığımız pazar anlamındadır. Bu kelime bazı yerlerde Örneğin; Zonguldak'ta Baza(r) "Bazada marul kaç para" olarak kullanılmaktaydı.
Pazartesi - Farsça- (Ertesi - Türkçe)
Salı - İbranice - (üçüncü)
Çarşamba - Farsça-(cehar şenbe = dördüncü gün)
Perşembe - Farsça-(penç şenbe = beşinci gün)
Cuma - Arapça- toplama, toplanma)
Cumartesi - Arapça- (ertesi - Türkçe)
Pazar - Farsça- (ba = yemek, zar = yer)
Türkiye genelinde, şehir merkezlerinde kurulan pazara "Şahr-pazarı" deniliyormuş. Aslında tam kesin olmamakla birlikte, bu mantıkla yola çıkarsak, bugün Zonguldak Merkez`de Cumartesi kurulan pazara verilen isim, Şahr veya Şar-pazarı olması gerek. Yani Zonguldak "Cumartesi" ismi yerine kullanılıyor veya "Şarpazarı" olarak telaffuz ediliyor. Ama bu kırsal kesim için böyledir. Şehir merkezinde oturanlar için "muhtemelen" bugün halen kullandığımız "Köylü Pazarı" olarak kullanıldığı kesin. Ama tabi Zonguldak Şehir Merkezi'nde pazar kurulmasının çok eski bir mazisi yok.
Bu durumda Zonguldak'ta haftada 7 gün var.
Devrek (Pazartesi)
Devrekertesi( Salı )
Çaycuma ( Çarşamba )
Perşembe ( Perşembe)
Tefen ( Cuma)
Zonguldak (Cumartesi)
Zerzene: (Pazar)