Zonguldak'ta;
Mithatpaşa Mahallesi,
Mithatpaşa İlkokulu,
Mithatpaşa Tüneli vs.
İsminin, 1876 da ki Birinci Osmanlı Meclisi, Sultan ll. Abdülhamid tarafından düşürülünce, Meclis Reisi olan Mithat Paşa, Taife sürgüne gönderildi ve 8 Mayıs 1884 de sürgündeyken boğularak öldürülür.
"Mithat Paşa" aynı zamanda İttihatçıların ilk şehidi olarak anılır, Zonguldak'ta MİTHATPAŞA ismi buradan gelir...
MİTHAT PAŞA KİMDİR?
Devlet adamı, Osmanlı sadrazamı (D. 1822, İstanbul - Ö. 7-8 Mayıs 1884). Asıl adı Ahmet Şefik'tir. Babası, Evkaf Nezareti'nde (Vakıflar Bakanlığı) küçük bir memur olan Rusçuklu Hacı Hafız Mehmet Eşref Efendi'dir. On yaşında iken "Kur'an-ı Kerim"i ezberledi. On bir yaşında babasının naip (yargıç vekili) olarak atandığı Vıdin'e gitti ve ertesi yıl onunla birlikte İstanbul'a döndü. 1834'te Reisülküttap Akif Paşa'nın aracılığı ile Divan-ı Hümayun Kalemi'ne girdi. "Midhat" mahlasını aldığı bu büroda divani (özel bir yazı türü) yazısını altı ayda iyi derecede öğrenmekle kalmayıp aynı zamanda Arapça ve Farsça dersleri almaya başladı. 1835'te babasının Lofça naipliğine atanması üzerine İstanbul'dan ayrıldı.
Ertesi yıl ailesiyle birlikte İstanbul'a geldiğinde Divan-ı Hümayun Kalemi'ndeki görevine döndü. Ayrıca Fatih Camisi'nde Doyranlı Mehmet Efendi ve Zağralı Şerif Efendi gibi hocaların nahiv (söz dizimi), mantık, meani (İslam hukukunda genel esaslar), fıkıh (İslam hukuku) ve hikmet (sözde ve davranışta doğru olan) derslerine devam etti. 1840'da Sadaret (Başbakanlık) Mektubi Kalemi'ne nakledildi. İlk taşra görevi olarak 1842'de Şam tahrirat katibi (yazı işleri müdürü) yardımcılığına gönderildi. İki yıl Şam ve Sayda'da görev yaptıktan sonra Bekir Sami Paşa'nın divan katibi oldu ve onunla birlikte 1845'te Konya'ya, 1847'de Kastamonu'ya gitti, ertesi yıl İstanbul'a döndü.
Mithat Efendi, 1849'da Meclis-i Vala-yı Ahkamı Adliyye'ye bağlı mazbata (tutanak) odasında görevlendirildi. Buradaki başarılarından dolayı ikinci yılında mütemayiz (memuriyette bir ara rütbe) rütbesiyle serhalifeliğe (en kıdemli yazman) yükseltildi. Ardından, geçici görevle Şam ve Halep gümrüklerinde doğan anlaşmazlığı gidererek, hazine alacaklarını tahsil etmek ve Arabistan ordusu müşiri Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa hakkındaki suçlamaları araştırmak üzere Şam'a gönderildi. Altı ay süren bu görevindeki başarısıyla Mustafa Reşit, Ali ve Fuat paşaların dikkatini çekti. Bu dönemde Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliyye'nin yazı işleri servisi Rumeli ve Anadolu diye iki kısma ayrılınca Mithat Efendi Anadolu ikinci katibi oldu. Söz konusu paşalarla ilişkileri geliştikçe Babıali (hükümet merkezi)'de yaşanan iktidar mücadelesi içinde dostlar ve düşmanlar kazandı. Haziran 1854'te Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa'nın sadrazam olması üzerine yerel yönetimler hakkındaki şikayetlerin arttığı İslimye, Cuma ve Şumnu'ya yollanarak İstanbul'dan uzaklaştırıldı.
Bürokratik kariyerinin ikinci aşaması, Ocak 1861'de Balkanlar'da en sorunlu vilayetlerden biri olan Niş'e vali olarak atandı. İki yıl içerisinde Niş'te yollar, köprüler yaptırdı, vilayet genelinde güvenliği sağladı. Her kesimle yakın işbirliği içinde başarılı bir yönetim ortaya koydu. Bu icraatı nedeniyle iç karışıklıkların giderek arttığı Prizren de onun yönetimine verildi. Üç yıl görev yaptığı bu eyaletteki başarısı onu önce Balkanlar, ardından bütün ülke için düşünülen yerel yönetsel reformun mimarlarından biri durumuna getirdi.
Balkanlar'daki iç karışıklıkların, dış müdahalelere daha fazla ortam hazırlamasını önleme gayretinde olan Sadrazam Fuat ve Hariciye Nazırı Ali paşalar, Mithat Paşa'yı 1864'te İstanbul'a çağırarak vilayet sisteminin hazırlık çalışmalarına katılmasını sağladılar. Kasım 1864'te merkezinin Rusçuk olarak belirlendiği Tuna ili valiliği Mithat Paşa'ya verildi. Bugünkü Bulgaristan'ın büyük bir bölümünü içine alan Tuna'da üç buçuk yılda nehir ve kara ulaşımında önemli ilerlemeler sağlandı. Tarımın geliştirmesi, Ziraat Bankası'nın kuruluşu ile sonuçlanacak olan çalışmaları yapması, Mart 1865'te Osmanlı Devleti'nde yayımlanan ilk vilayet gazetesi olma özelliğini taşıyan Türkçe ve Bulgarca "Tuna" gazetesini çıkarması ve güvenlik arttırıcı önlemleri almak gibi konular nedeniyle, yeni vilayet yönetmeliğinin uygulanabilirliğine kanaat getirilerek vilayet sistemi birkaç yıl içinde Bosna. Suriye ve Halep başta olmak üzere ülkenin diğer bölgelerine de yayıldı.
Mithat Paşa'nın, Mart 1868'de Şurayı Devlet (Danıştay) Başkanlığı'na getirilmesiyle bürokratik kariyerinin üçüncü aşaması başladı. Bu görevi süresince metrik sistem, vatandaşlık, madenler, emniyet sandığı ve sanayi mektebi gibi konular üzerinde çalıştı. Merkezde ilk kez bu kadar yüksek bir görevde bulunan Mithat Paşa, kısa zamanda Sadrazam Ali Paşa ile hem kişisel olarak hem de yönetim sorunları yüzünden anlaşmazlığa düşmesi nedeniyle Bağdat valiliğine gönderilerek İstanbul'dan uzaklaştırıldı. Musul ve Basra'nın da içinde olduğu Bağdat vilayetini üç yıl boyunca (1869-72) Altıncı Ordu Komutanlığı da üzerinde olmak üzere geniş yetkilerle yönetti. Balkanlar'da kazandığı valilik deneyimiyle Arazi Kanunnamesi'ni ve yeni vilayet yasasını burada da uygulamaya koydu. Ali Paşa'nın Eylül 1871'de ölümünden sonra iktidar, Tanzimat karşıtlarının lideri olan Mahmut Nedim Paşa'ya geçince kendisine yönelik baskılar arttı. Mayıs 1872'de Bağdat valiliğinden istifa ederek İstanbul'a döndü ve muhalif grupların ilgi odağı oldu. İstanbul'da kalmasını tehlikeli bulan Mahmut Nedim Paşa tarafından önce Sivas'a, buraya gitmeyince de Edirne valiliğine atandı.
Ancak, görev yerine gitmeden önce padişah tarafından huzura kabul edilerek kendisine, rakibi hakkındaki şikayetlerin yoğunlaşmasının da etkisiyle sadrazamlık verildi (31 Temmuz 1872). Ancak sadrazamlığı uzun sürmedi, onu Niş valiliğinden beri "istenmeyen adam" ilan eden Rusya elçiliğinin de etkisiyle ve kısa sürede sarayla arasında baş gösteren siyasi, yönetsel uyuşmazlıklar ve usule aykırı davranışları yüzünden görevden alındı (19 Ekim 1872). Bundan sonraki dört yıl boyunca kısa süreli yönetim görevleri üstlendi. Birkaç ay açıkta kaldı, ardından Mart 1873'te Adliye Nazırı oldu. İdari ve mali sıkıntıların giderilmesi, Meclis-i Mebusan'ın açılması konularında bir layiha (görüş ve düşünceyi bildiren yazı) hazırladığının öğrenilmesi üzerine padişah tarafından görevden alındı ve Ekim 1873'te Selanik valiliğine gönderildi. Şubat 1874'te bu görevinden de alınması üzerine İstanbul'a dönerek kendi arazisinde bahçe işleriyle meşgul oldu. Ardından yeni kurulan Mahmut Nedim Paşa Hükümeti'nde Adliye Nazırlığı'na getirildi (Ağustos 1875). Ancak idari buhran, mali iflas ve Balkanlar'da sürmekte olan isyana çare bulunamaması gibi nedenlerden dolayı sadrazamı protesto etmek için Kasım 1875'te görevinden ayrıldı. Mayıs 1876'da Mütercim Mehmet Rüştü Paşa Hükümeti'nde önce Mecalis-i Aliye üyeliğine, ardından ikinci kez Şurayı Devlet Başkanlığı'na getirildi.
Ancak bu sırada Sultan Abdülaziz tahttan indirildi (30 Mayıs 1876). Bu darbeyi yapanlar arasında Kanun-i Esasi (Anayasa) ve meclisin gerekliliği konusunda anlaşmazlık çıktı. Ardından Sultan Abdülaziz tahttan indirilişinin ilk haftası dolmadan arkasında şüpheler bırakarak öldü (4 Haziran). Veliaht Abdülhamit 31 Ağustos 1876'da tahta çıkarıldı. Mütercim Rüştü Paşa'nın istifası üzerine 19 Aralık 1876'da Mithat Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesi meşrutiyet taraftarlarınca olumlu karşılandı. Ancak, 5 Şubat 1877'de görevden alınarak yurtdışına sürgüne gönderildi. Eylül 1878'den itibaren Girit'teyken Kasım 1878'de Suriye valiliğine atandı; Ağustos 1880'de Aydın Valisi Ahmet Hamdi Paşa ile yeri değiştirildi.
Bu arada, dostlarının yurtdışına kaçması gerektiği yönündeki uyarılarına karşın, suçsuz olduğu yolunda padişaha mektuplar yazmakla yetindi. Mayıs 1881'de konağında tutuklanacağı sırada Fransa Konsolosluğu'na sığındı. Sonra Adliye Nazırı Ahmet Cevdet Paşa'nın verdiği güvence üzerine teslim oldu. İstanbul'a getirildikten sonra saray darbesine karışan asker ve sivillerle birlikte Sultan Abdülaziz'in katline katıldığı suçlamasıyla Haziran 1881'de Yıldız Sarayı'nda kurulan özel bir mahkemede yargılandı; suçlu bulunarak idama mahkum edildi. İç ve dış çevrelerden yükselen itirazları dikkate alan II. Abdülhamid cezasını ömür boyu hapse çevirdi; Temmuz 1881'de diğer hükümlülerle birlikte Taif'e gönderildi. 7-8 Mayıs 1884 gecesi hücresinde boğularak öldürüldü ve orada toprağa verildi. Kemikleri 1951'de Taif'ten İstanbul'a getirilerek Abideihürriyet Meydanı'nda yaptırılan mezara konuldu.
Mithat Paşa'nın taşradaki görevlerinde gösterdiği başarıyı bakanlıkları ve sadaretinde (başbakanlık) gösteremeyişinin nedeni olarak, önünü ardını düşünmeden her istediğini yapması gösterilebilir. Bununla birlikte Mithat Paşa, Türk siyasi hayatında anayasal ve parlamenter sistemin önemli isimlerindendir.
Zonguldak Nostalji
KAYNAKLAR: İbnülemin Mahmut Kemal İnal / Son Sadrazamlar (s. 395, 1982), Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal / Osmanlı Tarihi VII (1988), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c. 30, 2005).
