Zonguldak Belediyesi'nin ilk hizmet binası

Zonguldak, kömür madenlerinin işletilmeye açıldığı 1841’lerden itibaren idari,iktisadi ve sosyal açıdan gelişerek 1899 yılında kaza ve 1920’de de mutasarrıflık haline getirildi. Milli Mücadeleden sonra 1 Nisan 1924 tarihinde il yapılmıştır. Bu yönüyle de Zonguldak Cumhuriyet’in ilanından sonra kurulan ilk il unvanına da sahiptir.

Tarihsel süreç içersinde Zonguldak’ın, iktisadi ve idari bakımdan gelişmesine paralel olarak nüfusu da artış göstermiştir. Zonguldak nüfus içerisinde gayr-i Müslimler ve yabancılar hem Osmanlı, hem de Cumhuriyet’in ilk yıllarında önemli bir yekün tutmaktadır.

Zonguldak’ta yaşayan yabancılara ilişki bilgiler madenin açıldığı döneme kadar gitmektedir. Ancak yabancıların maden bölgesinde yoğunlaşmaları 1896 yılında Zonguldak liman ve rıhtımını inşa etmek amacıyla Fransız sermayesiyle kurulan Ereğli şirketinin havzaya girişiyle hızlanmıştır.

1912 yılına verilerine göre Zonguldak’ta 251 yabancı yaşamaktaydı. Bunların 97’si İtalyan, 66’si Fransız ve kalanı da Avusturyalı, Alman, Belçikalı, Romanyalı, Rus ve Yunanlı şeklinde devam etmekteydi. Hem 1912 yılında hem de 1927 yılındaki verilerde Zonguldak’ta yaşayan yabancılarda ilk sırayı İtalyanlar alıyordu. Yabancılar genellikle yerli ve yabancı şirketlerde memur, makinist ve mühendis olarak çalışmaktaydılar.

1920–1932 yıllarına ait nüfus verilerinde yabancılara ait bilgi sadece 1927 nüfus sayımında yer almaktadır. 1927 yılında Zonguldak’ta 562 yabancı bulunuyordu. Yabancıların tabiiyetlerine göre İtalyanlar yine ilk sırada, Fransızlarda ikinci sırada geliyordu. Aynı dönemde Zonguldak’ta Türkçe’den sonra İtalyanca ve Fransızca en çok konuşulan dil konumundaydı. 562 yabancının %54’ü erkek, %46’sıda kadındı. Bu oranlardan da Zonguldak’ta yaşayan yabancıların genellikle aileleriyle birlikte yaşadıkları sonucuna varabiliriz. Bunun bir istisnası Fransızlardı. Fransız tabiiyetlilerin %64’ü kadın ve %36’sında erkekti. İtalyanlarda ise kadın ve erkek sayısı birbirine çok yakındı. Yabancıların %89’u Zonguldak merkez kazada kalan %11’i de diğer kazalarda yaşıyorlardı.

1920 yılının başında Zonguldak, merkez kaza Zonguldak, Ereğli, Bartın ve Devrek kazalarında oluşan bir liva haline getirilmişti. 1926 yılında Safranbolu kazasının da Zonguldak’a bağlanmasıyla kaza sayısı beşe, nahiye sayısı da altıya yükselmiştir. Kazalar, başta merkez kaza Zonguldak olmak üzere Ereğli, Devrek (Hamidiye), Bartın ve Safranbolu’ydu. Nahiyeler ise Çaycuma nahiyesi Devrek’e, Amasra ve Kurucaşile nahiyeleri Bartın’a, Ulus (Kaldırım), Eflani (Çelebiler) ve Aktaş (Toprak) nahiyeleri de Safranbolu kazasına bağlıydı. 1928 yılında merkez kaza Zonguldak’ın 71, Ereğli’nin 121, Bartın’ın 210, Devrek’in 125 ve Safranbolu’nun da 205 köyü vardı.

1918 -1932 Yılları Arasında Zonguldak ve Diğer Kazaların Nüfusu

Yıllar-Zonguldak Ereğli Bartın Devrek Safranbolu

1918- 30.193 41.794 74.800 54.219 -

1927- 45.258 43.123 64.130 57.296 59.102

1932- 38.102 46.734 70.751 59.520 65.063

ZONGULDAK’TA KURUMSALLAŞMA…

Zonguldak’ın iktisadi ve ticari hayatına yön veren girişimcileri bir araya getiren ilk kurum “Ereğli Havzası Madenciler Kulübü”ydü. Kömür madeni ocağı işletenler tarafından kurulan bu kulübün üyelerini, sadece maden ocağı sahipleri oluşturuyordu. Zonguldak’ın ticaret ve sanayisinin ikinci kurumsal teşkilatı Zonguldak Sanayi ve Ticaret Odası’dır. Osmanlı Devleti’nde ilk ticaret ve sanayi odası 19 Ocak 1880 kurula Dersaadet Ticaret Odası’ydı. Dersaadet Ticaret Odası 14 Ocak 1882’de gerçekleştirdiği ilk toplantı ile faaliyete geçmiştir. Bu odanın kurulmasının ardından diğer vilayetlerde ticaret ve sanayi odaları kurulmaya başlandı. 1889 yılı sonlarında Osmanlı Devleti sınırları içerisinde 100 ‘e yakın ticaret, sanayi ve ziraat odası faaliyet göstermekteydi. Bu sayı 1897 yılında ise 115’e ve İkinci Meşrutiyet döneminde 160’ın üzerinde ticaret odasına yükselmişti Ancak Zonguldak, ticaret ve sanayi yönünden gelişmesine karşın, tüccar ve sanayicileri meslek bakımdan 1919 yılına kadar örgütlenememişlerdi.

Zonguldak Belediyesinin ilk Belediye Başkanı

1899 yılında Kaza olan Zonguldak yerleşgesinde ilk belediyeleşme de bu tarihte başlamıştır. Plansız ve projesiz yapılanan yerleşgede kömüre dayalı ekonomik büyüme ister istemez planlı ve projeli yapılaşmanın ihtiyaç göstermesine vesile olmuştur. Alt yapı, kanalizasyon ve su şebekesi gibi planlama yapılırken cadde, sokak, adres ve kapı numarası uygulaması yeni yeni başlamıştır. 1930’lu yıllara kadar nokta adres sıkıntısı da devamede görmüştür.

Kaynaklar ve geçmiş yıllardaki resmi evraklar gösteriyorki, 1899 yılında kurulan Zonguldak Belediye’sinin ilk başkanı ‘Elbasanlı Mehmet Lütfi’’dir. Zonguldak Valiliği web sayfasında kaydı ‘Elbistanlı Mehmet Lütfi’ olarak görünmektedir, eski evraklarda ise ‘Elbasan’lı Mehmet Lütfi olarak geçmesi (Elbasan Arnavutluk’ta bir il merkezidir) Arnavut göçmeni olduğunu göstermekte, Kahramanmaraş’ın ilçesi Elbistan göçmeni değil de, Arnavutluk’ta il merkezi Elbasan’dan Zonguldak’a göçmen gelmiş olduğunu işaret etmektedir. Zonguldak’ın ilk belediye başkanının adı resmiyette ‘Elbistanlı Mehmet Efendi’ olarak geçsede soyadı kanunundan sonra ismi ‘Mehmet Ulusoy’ olmuştur. Münavebeli 21 sene Belediye Başkanlığı yapmış, Zonguldak madenlerinin yabancı sermayeden geri alınmasına denk gelen zamanda ilerleyen yaşı dolayısıyla görevi sona ermiştir. 1936 tarihli bir gazete küpürü haberine göre 1849 doğumlu olan ilk belediye başkanı Elbistanlı Mehmet Lütfi, 1936 yılında Zonguldak’ın en yaşlı insanı ünvanın da iken 87 yaşında vefat etmiştir. Aynı gazete haberi ölümünde asıl yaşının 92 olabileceği yorumunu da yapmıştır.

Belediye Hizmet Binaları

Zonguldak’ta 1930 yılından önce Valilik binası Yeniçarşı mevkisindeki ilk binasında hizmet veriyordu, Belediyenin kendi binası yapılana kadar Yeniçarşı’da Valilik binasına yakın bir adreste hizmet verdiği, o yıllara ait bir noter evrağında yazılı ‘Yeniçarşıda Demiryolu karşısında dairei mahsusa’ adresinde ikamet ettiği anlaşılıyor.

Atatürk’ün Zonguldak ziyareti olan 1931 yılından sonra (Bkz. Gazi Paşa’dan önce Gazi Paşa’dan sonra) Zonguldak kentsel modernizasyona uğramış Belediye hizmet binasıda bu değişimle birlikte kendi binasına kavuşarak yenilenmiştir.

Atatürk’ün Zonguldak’ı ziyareti olan 1931 yılından sonra hakim olan yapı politikasının en önemli unsurları alınan imar kararlarına göre Belediye binası, ilkokul, hükümet konağı, halkevi binası ile birlikte bu ana caddelerin ve meydanların konumlandırılması olmuştur, ayrıca bu doğrultuda mutlaka yeni bir “Gazi Bulvarı” veya “Atatürk Caddesi” açılmasına karar alınmış, şehrin ana arteli kabul edilen bu bulvara aynı dönemde ‘Gazipaşa’ caddesi. adı verilmiştir. Belediye Binası, Valilik Binası ve Zonguldak Halkevi binasının konumu “Gazipaşa” caddesi üzerinde olacak şekilde tasarlanmasına özen gösterilmiştir.

İlk Belediye binasının yapılmasına karar verildikten sonra yer olarak ‘Kılburnu’ mevkisi seçildi, şimdi iskele olarak isimlendirdiğimiz yerin eski adı Kırburnu’ydu. Kadırga rampasının başı, Belediye parkının karşısında bulunan köşe, bina yeri olarak seçildi. Yapılan projelendirme yarışmasını Halkevi binası projesiyle birlikte Mimar ‘Abidin Zeki Selah’ kazandı. 1936 yılında bina inşaatı sona erdi ve Belediye ilk kendi binasında hizmet vermeye başladı. 1952 yılında bu binadan Halkevi binasına taşınmış, bu bina daha sonraki yıllarda Okul, Belediye su ve elektrik idaresi ve şehir klubü olarak kullanıldı. (Elektrik hizmetlerine 1982 yılına kadar yerel belediyeler bakıyordu).

Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinden sonra Halkevlerinin faaliyetleri durdurularak, 8 Ağustos 1951 tarihinde hükümet tarafından Halkevleri kapatıldı. 23 Nisan 1952 tarihli Vatan Gazetesi’nin Zonguldak ilavesinde, “1936 yılında yapılan, ilk belediye binasının alt katı şehir gazinosu, üst katıya şehir oteli ya da iş hanı haline getirilmesinin” planlandığı haberi belirtilmiştir. Aynı gazete ilavesinde, “Maliyeye devredilen Halkevi binasının Zonguldak Belediyesi’ne verilmesi için Bakanlar Kurulu kararı tamamlanmak üzeredir. Bu bina belediyeye geçince, belediye Halkevi binasının üst katına taşınacak, alttaki büyük salon evlenme ve düğün merasimlerinde, kütüphane halkın okuma ihtiyaçlarında sinema ise (Belediye Sineması) örnek bir sinema halinde işletilecektir” bilgisi verilir.

Belediyenin yeni sarayı Mimar Abidin Zeki Selah tarafından
projelendirilen tarihi halkevi binası temmuz 1933 tarihinde yapılmıştır Yapısal olarak üç kat imar edilmiş, binada Gazi Mustafa Kemal için düşünülmüş bir yatak odası, bir tuvalet, bir bekleme
odası, bir kış bahçesi, yemek, dinlenme, sigara salonları, birçok oda, banyo
vardır. Binanın diğer kısımlarında 26 oda, üç banyo, bir sinema, bir müzikhol,
bir okuma salonu ve makyaj odaları ve birçok hademe odaları bulunmaktadır.
Sinema salonu 800 kişi ve müzikhol 500 kişi dans edebilecek kapasitededir.
Müzikhol de müzisyenlere mahsus bir de sahne bulunmaktadır. Zonguldak
Belediyesi 1998 yılında şimdiki binasına taşınıncaya kadar eski tarihi değeri
büyük bu binayı kullanmış. 2000’den sonrada tarihi halkevi binası Belediye
Kültür ve Sanat Merkezi (BKM) olarak kullanıma bırakılmıştır.

Elbasanlı Mehmet Lütfi 1899-1903

Mustafa Çavuşoğlu Ömer 1903-1907

Elbistanlı Mehmet Lütfi 1908-1911

Cafer Efendi 1912-1913

Ahmet Alioğlu Ali 1914

Binbaşı Mütekaidi Tahsin 1914

Mehmet Maksut 1914-1917

Bartınlı Hasan Basri 1917

Mehmet Maksut 1919

Elbistanlı Mehmet Lütfi 1919-1920

Mustafa Çavuşoğlu (İbrahim Hilalci) 1921

Mehmet Nuri Gizli 1921-1922

Hüseyin Fehmi İmer 1922-1923

İbrahim Fevzi 1923

Cafer Efendi 1923-1925

Eyüp Çavuşoğlu (Ahmet Hulusi Erman) 1925-1926

Hüseyin Fehmi İmer 1926-1928

Hüseyin Bedri Güneri 1928-1929

Ahmet Recep Bey 1930

Osman Hayri 1930-1931

Dr. Nihat Arkat 1931-1933

Dr. Necati Duman 1933

Dr. Hayri Necati 1933-1934

Muhittin Reşit Tankut 1934-1935

Hüseyin Hilmi Uluğ (Mektupçu) 1935

Süleyman Falk Ertamam (Eml.Albay) 1935-1950

Hakkı Hilalci 1950-1954

Mustafa Tamer 1954-1960

Nasır Alpman (Prs. Albay) 1960

Vali Sait Köksal 1960

Vali V. A. Rıza Ulusman 1960

Vali Amiral Tevfik Sargut 1960-1963

Ekmel Çetiner 1963-1965

....................

Gültekin Kızılışık 1965-1968

Hüseyin Öztek 1968-1977

Nadir Pulat 1977-1980

Halil Ekşioğlu 1980-1984

Zeki Çakan 1984-1989

Yüksel Aytaç 1989-1994

Zeki Çakan 1994-1995

Ethem Malkoç 1995-1996

İsmail Eşref 1996-1999

İsmail Eşref 1999-2004

Secaattin Gonca 2004-2009

İsmail Eşref 2009-2011

Muharrem Akdemir 2011-2014

Muharrem Akdemir 2014-…….

Editör: Pusula Gazetesi