Gümeli Yaylaları ve İhtiyar Delikanlılar

GÜMELİ YAYLALARI VE İHTİYAR DELİKANLILAR

Raif Tokel - ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi

Gümeli Yaylaları: Bacaklı Yaylı, Bölüklü Yayla, Karatepe Yaylası

Yazımın konusu olan "Gümeli Yaylaları" sözünü, Temmuz.1993 tarihinde Zonguldak İl Turizm Müdürü olarak atandığımda duydum. Göreve başladığımda Zonguldak İl Turizm Müdürlüğü Enformasyon Memuru tarafından hazırlandığı belirtilen derme çatma bilgilerden oluşan "1992 Yılı İl Turizm Envanteri, Zonguldak.1992, S: 18" adlı ve oldukça özensiz bir çalışma örneği olan dosyada (C-Yaylalar-Gezi ve Mesire Yerleri, S: 10) Alaplı-Gümeli yöresindeki "Karatepe Yaylası, Bölüklü Yayla, Bacaklı Yayla" adlı yüzey biçimlerinin adları ⁽¹⁾ bile yoktu...

Yöreyi tanımak yanında, Mart.1994 tarihinde belediye örgütüne kavuşan Gümeli beldesini görüp; Belediye Başkanıyla tanışarak kendisini kutlamak ve başarı dilemek düşüncesiyle 21.07.1994 günü Gümeli'ye gittiğimde; Belediye Başkanı Sayın İ. Şefik Ünal ile yukarıda sözünü ettiğim yaylaları gördükten sonra "Bölüklü Yayla" adı geçen bir etkinlik yapılmasını kararlaştırdık ve 16.06.1996 tarihinde "1. Bölüklü Yayla Festivali" adlı bir etkinlik⁽²⁾ düzenledik.

Nisan. 1966 tarihinde bizzat kaleme alıp; ilgili kurum, kuruluşlara sunduğum "Zonguldak'ta Turizm: Sorunlar-Öneriler" adlı çalışmada⁽³⁾, Gümeli'deki "yaşayan yayla geleneğinden" söz ederek, yörenin "Yayla Turizmi"ne açılmasını önerip, hazırladığım "Bölüklü Yayla Yayla Turizmi Projesi"ni;

- Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı'nca "BRL", "GERSAR", "TÜMAŞ" adlı yerli ve yabancı kuruluş ortaklığına hazırlattırılan "Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişim Projesi Konsorsiyumu", "Turizm Bakanlığı", "Zonguldak İl Özel idaresi" gibi kurum ve kuruluşlara sundum ve projenin, "Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişim Projesi⁽⁴⁾" ile "Zonguldak İl Özel idaresi Yatırım Programı⁽⁵⁾" adlı resmi belgelerde yer almasını sağladım.

Turizm Bakanlığı, yayla olan alanda mevzuat gereği mülkiyet ve yaylanın kullanımıyla ilgili sorunların "Orman Bölge Müdürlüğü" ile "İl Çevre Müdürlüğü"nce çözümlenmesini önerip; konuyla ilgili "uzman" ve "foto film ekibi" göndererek, teknik destek sağlamasıyla yöredeki yaylalar, Turizm Bakanlığı kayıtlarına girdi.

Zonguldak İl Özel İdaresi Yatırım Programı'na sunulan bu proje ve proje önerilerine "1999", "2000" ,"2002" yıllarında verilen parasal destekler; kamu kökenli birimler arasında yaşanan kurum şovenizmi gibi "yönetsel", sağlanan ödeneklerin daha önemli (!) kalemlere aktarılması gibi "siyasal" ve "öznel" yeğlemelerle adı geçen proje uygulanamadı, uygulanmadı...

2000 yılında Zonguldak Milli Parklar-Av ve Yaban Hayatı Başmühendisliği'ne atanan Sayın Ercan Yeni'ye gelişmeleri anlattığımda, "Zonguldak Milli Parklar-Av ve Yaban Hayatı Başmühendisliği" ile "Zonguldak İl Turizm Müdürlüğü"nün görev ve sorumluluk alanına giren konularda birliktelik sağlayarak;

- "Zonguldak İlinde Av Turizmi Olanakları" adlı bir çalışma başlatıp, Devrek'te Ahmetoğlu (Deliahmetoğlu), Yeşilöz (Manzut); Alaplı'da Gümeli, Hallı, Yeni Köy (Boğhisar) yörelerinin "av turizmi projesi⁽⁶⁾" kapsamında-sadece yaban domuzu avına açılmasını sağladık.

İhtiyar Delikanlılar: Gümeli Kırsalındaki Porsuk Ağaçları

Zonguldak Milli Parklar-Av ve Yaban Hayatı Başmühendisi Sayın Ercan Yeni'nin yörede yaptığı araştırma sonucu saptadığı yaşlı porsuk ağaçlarının taşınmaz kültür varlığı olarak tescili için 07.11.2002 tarihinde İl Kültür Müdürlüğü'ne yaptığı başvurunun⁽⁷⁾, ilgili müdürlüğün Ankara Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'na (AKTVKK) sunması sonucu, bu doğal değerler (iki adet porsuk ağacı) adı geçen kurulun (AKTVKK) 10.01.2003/8386 Tarih/Sayılı⁽⁸⁾ kararıyla "doğal anıt (anıt ağaç)" olarak tescil edildi. Ama bu karar, "yetkili/yetkisiz", "ilgili/ilgisiz kamu ve sivil kökenli kurum, kuruluş ve kişilerin dikkatlerini çekemedi, çekmedi...

AKTVKK'nun 10.01.2003/8386 Tarih/Sayılı kararıyla "anıt ağaç" olarak tescil edilen porsuk ağaçlarının bulunduğu alan, Orman ve Su İşleri X. Bölge Müdürlüğü Zonguldak Şube Müdürü Sayın Sezgin Örmeci'nin girişimleriyle Orman Su ve İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü'nce 11.03.2008 tarihinde "Gümeli Tabiat Anıtı" olarak bir kez daha kamuoyunda yer almasına karşın, "Gümeli Tabiat Anıtı" kararındaki "Porsuk (Taxus baccata L.)meşceresi yaklaşık 47,5 Ha. büyüklüğünde olup, bunun içinde bin altı yüz (1600) yıllık ve bin yıllık (1000) gibi çok yaşlı ağaçlar (Türkiye'nin en yaşlı ağaçları) bulunmaktadır" açıklaması da ilgi çekmedi...

Özcesi "az gidildi, uz gidildi; dere tepe düz gidildi"; ama, ilimizin zirve noktası olan bin altı yüz metrelik (1637 m) bir doğal yüksekliği içeren Bacaklı Yayla Tepesi'ndeki ihtiyar delikanlılarının farkına bir türlü varılamadı...

1999 yılında başlayan; 2003 yılında anıt ağaç olarak "bilimsel", tescil edilmiş doğal varlık olarak "hukuksal" bir kimlik kazanan ve 2008 yılında "tabiat anıtı" olarak belirlenen bu porsuk ağacı hakkında en çarpıcı çalışma, 2016 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi öğretim görevlisi Sayın Dr.Ercan Oktan ile Anturia Danışmanlık Çevre Etiği Okulu⁽⁹⁾ kurucusu Sayın Dr. Murat Yıldız tarafından yapılarak, adı geçen porsuk ağacının "4112" yaşında olduğu saptandı.

CNN Türk Haber Kanalı, bu çalışmayı "Dünyanın En Yaşlı Beş Ağacından Biri Türkiye'de" başlığı altında "Anadolu'nun en yaşlı canlısı ortaya çıktı. Zonguldak'taki bir ormanda bulunan ağacın yaşı 4 bin 112. Bronz çağından bu yana Anadolu'da yaşayan tek canlı olduğu düşünülen ağacın bulunduğu bölge tabiat anıtı ilan edilecek" haberiyle⁽¹⁰⁾ dünyaya duyurdu.

Porsuk ağaçları ve yaşlı doğal ormanlar konusunda uzman olan Sayın Dr. Ercan Oktan bu konuda yaptığı çalışmayı "İlk incelemede diğer ağaçlardan yaşlı olduğunu tahmin ettik; ama, bu kadar yaşlı olmasını beklemiyorduk. Çok şaşırdık ve heyecanlandık. Bölgede 1900 yıllık bir ağaç var. Onu incelediğimizde tepesinde çökme, kuruma ve gövdede ayrılmalar gördük. Ömrü çok uzun değil. Bu ağaç ise çevresindeki 'doğal yaşlı orman' ekosistemi sayesinde çok canlı ve sağlıklı kalmış. İnsanlar tarafından zarar verilmediği takdirde dört bin yıl daha yaşar. Şimdi bu ağacı ve çevresini zarar görmeden insanlara nasıl göstereceğimize dair bir çalışma yapıyoruz." sözleriyle anlatırken;

Orman ve Su İşleri X. Bölge Müdürlüğü Zonguldak Şube Müdürü Sayın Sezgin Örmeci'nin "yörede bin yüz altmış dört (1464) ve bin dokuz yüz seksen yedi (1987) yıllık porsuk ağaçlarının bulunduğunu" belirtmesinden sonra Orman ve Su İşleri Bakanı Sayın Prof. Dr. Veysel Eroğlu'nun "Anıt niteliğindeki porsuk ağacının Bronz Çağı'ndan bugüne kadar Anadolu'da yaşayan yegane canlı olduğunu düşünüyoruz. Tabiatı korumakla mükellef olan Bakanlığımız, bu kadim ağacı, onu yaşadığımız çağa ulaştıran ekosistem özellikleriyle birlikte koruyacaktır. Yapacağımız değerlendirme neticesinde korumaya alacağımız bu ağacı ayrıca yılın belirli aylarında, belirli sayıda ziyaretçiye açmayı planlıyoruz⁽¹¹⁾" sözleri koruma altına alınan bu alanın önemini vurgulayan bilimsel ve resmi kimlik taşıyan açıklamalardır.

Uzun Sözün Kısası

"Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı (2007-2023), Kültür Ve Turizm Bakanlığı, Ankara.2007", "Zonguldak-Bartın-Karabük 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara. 2009", "2010-2013 Batı Karadeniz Bölge Planı, Kalkınma Bakanlığı Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, Ankara.2010", "Zonguldak Doğa Turizmi Master Planı, Orman ve Su İşler Bakanlığı X. Bölge Müdürlüğü, Sinop. 2013", " 2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı (I- Mevcut Durum Analizi, II- Gelişme Ekseni, Öncelik Ve Tedbirler, III- TR81 Düzey Bölgesi Sektör Tanımlama Önceliklendirme ve Rekabet Analizi; İl, İlçe Analizleri) Kalkınma Bakanlığı, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, Ankara.2013" adlı resmi yayınlardaki konuyla ilgili önerileri dikkate alıp;

ÇEKÜL Vakfı Gönüllü Temsilcisi olarak "kurumsal sosyal sorumluluk" anlamında Gümeli Belediyesi adına bizzat kaleme aldığım ve Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı'nın "2015 Yılı Yöresel Değerler Mali Destek Programı" ile "2016 Yılı Küçük Ölçekli Mali Destek Programı" adlı hibe türü parasal destek sağlayan programlarına⁽¹²⁾ sunduğum "Gümeli Yaylalarını Gördünüz mü?" başlıklı projeler kabul edilmedi...

13.06.2017 tarihinde ilimize atanan Valimiz Sayın Ahmet ÇINAR'ın göreve başladığı ilk günlerde "4115" yaşına basan Gümeli'deki porsuk ağacını yerinde görmesiyle, "4116" yaşındaki ihtiyar delikanlı (Porsuk Ağacı), BAKKA'nın "Zonguldak'ın İlkleri (!)" adlı çalışmada yer alabildi...

Nazım Hikmet'in "Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür / ve bir orman gibi kardeşçesine" dizesini çağrıştırarak, zamana ve kendini umursayan bilumum zevata meydan okuyan ve tek başına bir simge, bir imaj, bir destinasyon olan bu mağrur ihtiyar, umarım BAKKA'nın "2018 Yılı Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı"nda değerlendirlir.

DİPNOTLAR

⁽¹⁾ Çalışmanın "A-Yüzey Şekilleri (S: 1)" başlığında "Karatepe (1571 m), Bacaklı Yaylatepe (1637 m)" adları belirtilmesine karşın, "C-Yaylalar ve Mesire Yerleri (S: 10)" başlığında yazımın konusu olan yaylalardan söz edilmemiştir.

⁽²⁾ Gümeli Belediye Başkanlığı'nın adıma gönderdiği 22.08.1995/1995-175 Tarih/Sayılı "Teşekkür" konulu yazısı

⁽³⁾ "Yayla Turizmi: Zonguldak'ın en yüksek tepesi olan (1637 m) Alaplı-Bacaklı Yayla var olan yaşayan yayla geleneği ve yayla evleriyle "yayla turizmi"ne; yaklaşık 2-3 ay kar altında kalmasıyla "kış turizmi"ne aday bir doğal kaynaktır. Zonguldak'ta Turizm: Sorunlar-Öneriler, Raif Tokel, İl Turizm Müdürü, Zonguldak,1996, S: 16

⁽⁴⁾ "Son zamanlarda en popüler olan yer Bacaklı yaylasıdır. Söz konusu yer, birçok olanağa sahiptir; Yaşlılar, günübirlik gezintiler, piknik, uzun yürüyüşler, karavan, balık avı. Yaylada ayrıca su, elektrik ve ulaşım gibi avantajlar da bulunmaktadır. 1600 m yüksekliğinde zirveye sahip bölgede kış süresince yeterli kar bulunmaktadır; bu sayede yaz ve kış aylarında olmak üzere, iki turizm sezonu olması mümkündür. Öneriler: Kısa Vade (3 yıl), Orta Vade (3-6 Yıl), Uzun Vade (6-9 Yıl): Yaylada doğal bir tatil sitesi kurulması. ZBK Bölgesel Gelişim Projesi, Cilt: VI Turizmi Geliştirme ve Önfizibilite Etüdü, DPT, Ankara.1997, S: 3

⁽⁵⁾ İl Özel İdaresi Yatırım Programı: Bölüklü Yayla Yayla Turizmi Projesi, Zonguldak İl Turizm Müdürlüğü: 1999, 2000, 2002

"Yıl, 1999; 5.000.000.000,00 TL; Yıl, 2000: 20.000.000.000,00 TL; Yıl, 2002: 50.000.000.000.00 TL, İl Özel İdaresi Yatırım Programı

⁽⁶⁾ Zonguldak ve Yakın Çevresinde Av Turizmi Olanakları - Ercan Yeni, Zonguldak Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Başmühendisi;
Raif Tokel, Zonguldak İl Turizm Müdürü, Zonguldak.2000 → Bknz: Zonguldak 2002 İl Yıllığı, İstanbul. 2002, s:219

⁽⁷⁾ O yıllarda doğal varlıklarla ilgili iş ve işlemler, İl Kültür Müdürlükleri aracılığıyla Ankara Kültür ve Varlıklarını Koruma Kurulu (AKTVKK) Başkanlığı'na / AKTVKK Müdürlüğü'ne sunulurdu.

⁽⁸⁾ AKTVKK Kararı: "Zonguldak İli Alaplı İlçesi Gümeli Beldesi Karatepe mevkiinde ve Gümeli'ye 20 km mesafede bulunan ormanlık alan içindeki yaylada tespit edilen iki adet Adi Porsuk (Taxus Baccata) ağaçlarının "anıt ağaç" olarak tescil edilmesine karar verildi."

⁽⁹⁾ Anturia: Geliştirdiği "Çevre Etiği Okulu" programı adlı içerikle her yaş ve ilgi grubuna özel eğitim ve araçlar sunan, teknolojik konular ile Ar-Ge çalışmaları yapan özel kuruluş. www.anturia.com.tr, e-ileti: [email protected]

⁽¹⁰⁾ CNN Haber Bülteni: 15.06.2016 / Saat:19.²⁴, "Dünyanın En Yaşlı Beş Ağacından Biri Türkiye'de"

⁽¹¹⁾ Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu: "Türkiye'nin En Yaşlı Ağacı", 13.06.2013 / Saat:16.³⁸

⁽¹²⁾ Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı'na Konuyla İlgili Sunduğum Projeler : 2015,Yöresel Değerler MDP; 2016, Küçük Altyapı MDP

- "2015 Yılı Yöresel Değerler Mali Destek Programı, Gümeli Yaylalarını Gördünüz mü? Gümeli Belediyesi, Başvuru Kodu: Geçici_TR81/15/YÖRESEL/00114, Referans Numarası:TR81/15/YÖRESEL/0045, Teslim Eden: Raif TOKEL, ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi,17.04.2015 / Saat: 10.⁰³

- "2016 Yılı Küçük Altyapı Mali Destek Programı, Gümeli Yaylalarını Gördünüz mü? Gümeli Belediyesi, Başvuru Kodu: Geçici_TR81/16/KÖA/0092,Referans Numarası: TR81/16/KÖA/0020, Teslim Eden: Raif Tokel, ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi,29.09.2015 / Saat:13.³⁹

Not: Genelinde Zonguldak için "çok önemli bir proje" olması yanında, özelinde "anımsanması" ve "dikkat çekmesi" için her iki projede de bilerek ayni adı (Gümeli Yaylalarını Gördünüz mü?) kullandım. Ama, dikkate alınmadı...

DOKÜMANLAR

- Gümeli Bölüklü Yayla (1995-1997), Bölüklü Yayla Yayla Turizmi Projesi (1998-2002) - Raif Tokel, Zonguldak İl Turizm Müdürü

- Gökçebey, Devrek, Gümeli Kırsalındaki Trekking Parkurları (2015-2017) - Raif Tokel, ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi

AÇIKLAMALAR

Tabiat Anıtı: Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değere sahip ve "milli park esasları" dahilinde korunan,

2873 Sayılı Milli Parklar Yasası'na göre saptanarak "tescil" edilmiş / tescil edilecek tabiat parçalarıdır.

Gümeli Beldesi kırsalında Karatepe yöresindeki "Gümeli Tabiat Anıtı" ülkemizde bulunan yüz altı (106) tabiat anıtından biri olup, toplam "2.490.848" metrekarelik bir alanı içerir.

Anıt Ağaç: Yaş, çap ve boy itibarıyla kendi türünün alışılmış ölçüleri üzerinde boyutlara sahip olan ve/veya yöre folklorunda, kültür ve tarihinde özel yeri bulunan ve/veya geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında köprü kurabilecek doğal ve uzun ömre sahip olan ağaçları ifade eder.

Mescere: Yaş, ağaç türü kombinasyonu, büyüme ya da kuruluş şekli, bunların hepsi veya bir kısmı ile kendisini çevresinden açık olarak ayıran ve en az bir hektar büyüklükte olan orman parçasıdır.

Raif Tokel, ÇEKÜL Vakfı Temsilcisi, Telefon: 0 533 749 81 49, e-ileti: [email protected]