Devrek tarihi hakkında yazılan eserlerde genellikle tarih bilgisi verilmeye çalışılmıştır. Oysa seyahatnamelerde Devrek adının geçtiği yerler araştırıldığında da ortaya başka anlamlar çıkmaktadır. Türklerde ad verme geleneği genellikle belli kurallara tabidir. İnsanlar yaşadıkları yerlerde duydukları sözcükleri gittikleri yerlere de taşımaktadır. Bu açıdan yaklaşıldığında, Devrek adının İran’da Huzistan bölgesi ile ilişkilendirilmesi mümkündür.


Muhammed b. Ahmet el-Mukaddesi’nin İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Takasim) adlı Selenge yayınlarında 2015 yılında basılan eserinin 48.sayfasında “Devrak: Huzistan’da bir vilayet, şehir ve köy adı” kaydı karşımıza çıkmaktadır. Aynı eserin 71.sayfasında ise Devrak metrapoller listesi içinde tanımlanır. 78.sayfada ise Devrak, İran’ın Ahvaz şehri içinde; 79.sayfada da ayrı bir şehir olarak Ezem, Bahsabad, ez-Diz, Endebar, Azer, Cubbe, Mirakiyan, Mirasiyan adlı yerleşim birimlerinin merkezi olarak gösterilmektedir. Yine 262.sayfada Acem ülkesinde en bereketli topraklar bölümünde bu sefer Devrak değil, Devrek olarak yazıldığı görülebilir. 421.sayfada İran’ın Huzistan eyaletinin Ahvaz kentinin bir bölgesi olarak Devrak adı geçmektedir.


Devrak şehrini de Samani hükümdarı Adududdevle’nin (936-983 yılları arasında hüküm sürmüştür) kurduğu yazılıdır. Aynın eserin 422.sayfasındaki haritada ise Arap yazarların yazdığı şekilde Al-Dawraq olarak yazıldığı görülebilir. 427.sayfada ise Devrak, Ahvaz vilayetinde Irak sınırında gösterilmektedir. 429.sayfada Ahvaz’ı sulayan Maşrıkan nehrinin şehri geçtikten sonra senenin büyük kısmında kuruduğu, Devrak denilen yerde bir göl oluşturduğu belirtilmektedir. Dolayısıyla Devrak, sulak bir bölgede yer almaktadır.


430 sayfada ise Devrak ile ilgili ayrıntılı bir pasaj vardır. Bu pasajda Devrak’ın “Bir kısmı Irak sınırına bitişik, nehir sahilinde mamur bir başkenttir. Kırsal alanı oldukça geniştir. Büyük bir pazarı, çeşitli özellikleri, naz-ı nimeti bol bir şehirdir. Bol miktarda kanaviçe üretilir. Sus’tan daha küçüktür. Pazarı birkaç resteye ayrılır. Cami pazarın bir kenarındadır. İçme suyunu nehirden temin eder. Fas ve Kirman hacıları burada toplanır” kaydı dikkati çekmektedir. Zonguldak’ın Devrek ilçesi de Filyos çayı kenarında kurulmuştur. 433.sayfada ise Devrak halkının çoğunluğunun mutezili mezhebinde olduğu yazılıdır. Ancak Zonguldak ilindeki Devrek halkı, Sünni mezhebindedir.


Mukaddesi’nin adı geçen eserindeki Devrak adı, Devrek adıyla özdeştir denilebilir. Her iki şehir de ırmak kenarında bulunmaktadır. Anadolu Selçuklularının İran üzerinden Anadolu’ya geldikleri düşünüldüğünde, Devrek adını bildikleri söylenebilir. Dolayısıyla Devrek ilçesinin Anadolu Selçuklu döneminde kurulan yerleşim birimlerinden biri olduğu düşünülebilir. Anadolu Selçuklu Devleti’nde Farsçanın egemen dil oluşu, hükümdarlarının Farsça adlar taşıması Devrek ilçesini kuranların da bu geleneğe bağlı oldukları söylenebilir. Nitekim Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lugat’ta Devrak sözcüğünün Farsça şarap ölçeği anlamına geldiği yazılıdır ki, bu da varsayımı desteklemektedir.


Devrek’in tarihine yönelik pek çok çalışma vardır. Bu çalışmalarda Devrek adının nereden geldiği konusunda da çeşitli varsayımlar bulmak mümkündür. Özellikle Bilge Umar’a çok sayıda atıf yapılmaktadır. Ancak Bilge Umar’ın Devrek adının Ermenice’ye dayandığı varsayımına katılmadığımı belirtmek isterim. Her nedense Anadolu’daki yerleşim birimlerinin adını Yunanca, Ermenice, Luvice vb. dillere dayandırma yaklaşımı sergilenmektedir. Oysa bir Türk yurdu olarak Anadolu’da yerleşim birimlerine ad vermede de Türk geleneğine uygunluk söz konusudur. Bu durumda da Anadolu’daki yerleşim birimlerine verilen adların büyük ölçüde Türkçe kökenli olarak verildiği; ancak komşu dillerden de yer yer istifade edildiği ileri sürülebilir. Örneğin Koz adı Farsçadır. Arapça ceviz anlamında kullanılmaktadır. Anadolu Selçukluları koz sözcüğü ile başlayan pek çok yerleşim yerine ad vermişlerdir. Çünkü Farsçayı kullanmaktadırlar. Devrek’in de nehir kenarında olması, içme ve yıkanma suyunun nehirden karşılanması, ırmak kenarında otlar arasında yılanların çok olması vb. nedenlerle Devrek adının Devrak ile ilişkili bir sözcük olduğu varsayılabilir.